کلیات
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی میریزد.
حوزه رودخانه زایندهرود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است. برآورد میشود جریان آب این رودخانه در مطلوبترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.
زایندهرود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
سرچشمه زایندهرود
چشمه دیمه و تونل کوهرنگ در چهار محال از جمله سرشاخه های زاینده رود است؛ در ادامه رود پلاسجان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب به این رودخانه میپیوندند و در نهایت بیشترین آب جاری در زایندهرود وارد استان اصفهان میشود.
برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده است که از آن جمله میتوان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر سرچشمههای رودخانه کارون به زایندهرود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد، مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال آب کارون به زایندهرود به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه. ش شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید. در زمان صفویان، شاه عباس کبیر در سال ۹۸۷ ه. ش میر جهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی را مأمور الحاق آب کارون به زایندهرود نمود و در این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایههای سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زایندهرود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمیگردد. در نتیجه بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهرهبرداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بهطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زایندهرود منتقل میکند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید؛ بنابراین در حدود ۵۰درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمههای کارون تأمین میگردد.
همچنین با اجرای تونل انتقال آب چشمه لنگان سالانه چیزی حدود 2 میلیون مترمکعب آب به این رود افزوده می شود.
عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث میباشد که با مخالفتهای محلی بعد از ۲۰ سال تاکنون افتتاح نگردیده است. از این رودخانه، جهت آبیاری باغها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» میگویند، استفاده میشود.
پلها
پل تاریخی روستای اورگان در شهرستان چادگان ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود واقع شده است که اولین پل قدیمی بالا دست زایندهرود میباشد. معروفترین پلها بر روی زاینده رود در استان چهارمحال، پل زمانخان (از سران و خوانین بزرگ تُرکان ایل نفر و ایل بهارلو) و پل هوره میباشد.
در استان اصفهان پلهای مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل اللهوردی خان، پل خواجو، پل جویی، پل مارنان، پل کله، پل فلاورجان، پل بابا محمود و پلهای اژیه و ورزنه بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
فصول و سالهای مختلف زاینده رود
سواحل رودخانه زایندهرود در جوار باغات و جنگلهای شمالی استان چهارمحال یعنی مناطق تُرکنشین، شهرستان سامان (پل زمانخان) و شهرستان بن (امامزاده بابا پیراحمد) نمای بسیار زیبایی را داراست.
مقدار آب زایندهرود در فصول مختلف و زمانهای گوناگون متفاوت بوده است. اواخر زمستان و اوایل بهار، رودخانه زایندهرود اغلب سیلآبی بوده حداکثر دبی لحظهای این رودخانه در فروردین ماه ۱۳۲۸ به رقم ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در ایستگاه پل ورزنه رسیده است. نکته قابلتوجه آن که زایندهرود و مصب آن یعنی گاوخونی تا قبل ازسال ۱۳۳۳ روندی طبیعی را طی نموده و از آن پس بیلان آبی این رودخانه در شرایط غیرطبیعی واقع گردیده است، چرا که از سال ۱۳۳۳ به بعد تحتتأثیر تونل اول کوهرنگ و در مهر ماه ۱۳۴۹ نیز تحتکنترل سد زایندهرود دبی آن از روندی غیرطبیعی برخوردار بوده است.
خشک شدن رودخانه زاینده رود
زانیده رود حدودً از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر توریستی بسیار تأثیر گذار بوده، ولی این رودخانه تا حدود شهر زرینشهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بودهاست. عمدهترین دلایل خشک شدن زاینده رود خشکسالی چند ده ساله در بالا دست و در رشته کوههای زاگرس میباشد. ارتفاع برف در سرچشمهها مانند زردکوه و چلگرد و فریدونشهر که حتی در تابستان بیش از ۲ متر بوده در سال ۱۳۹۶ در بهار به کمتر از ۱ متر رسیده بنابراین علاوه بر کاهش دبی سرچشمههای خود زاینده رود، دبی تونلهایی که آب کارون را به زاینده رود منتقل میکنند نیز کاهش یافتهاست؛ ولی از خطاهای انسانی در پایین دست که رودخانه زاینده رود را با خشکی مواجه کرده میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
استقرار صنایع بزرگ از جمله ذوبآهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر همچون نیروگاهها در مسیر انتقال میباشد. به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب مصرف میکند که این میزان شش درصد از کل مصرف شهر است. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر یا شهر اصفهان منجر گشتهاست.
الگوی کشت نامناسب در پایین دست: کشت نامناسب با اقلیم منطقه مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستانهای لنجان، زرینشهر، باغبهادران
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شدهاست. این مشکل از اوایل دهه ۷۰ و در دولت محمد خاتمی و با انتقال آب به استان یزد آغاز گردید و در دولت بعدی نیز ادامه یافت. محمود احمدینژاد در سفر به استان چهارمحال و بختیاری شرایطی را فراهم آورد که شرایط تقسیم آب کاملاً بهم خورد و حق آبه شیخ بهایی نادیده گرفته شد و با برداشتهای بیرویه، موجب عدم رسیدن آب به پشت سد زاینده رود شدهاست. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه میتوان به این موارد اشاره کرد:
فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیسجمهور وقت به بهرهبرداری رسید. یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد.
برداشت بیرویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود میشود. این میزان هماکنون در حدود ۲۹۰میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
انتقال حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب به صنایع استانهای یزد و کاشان
با وجود خشکی زاینده رود هر ساله در بودجه سنواتی برای خط لوله دوم زاینده رود به یزد و نیز پروژه انتقال آب زاینده رود به فولاد بروجن، توسط مجلس و دولت هزینه میشود.
تأمین آب
طرح انتقال آب بهشتآباد: عنوانی است که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استانهای اصفهان، یزد و کرمان به کار برده میشود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس، کد اجرایی خورد، اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشتهاست. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد و کرمان است. این طرح شامل احداث سد ذخیرهای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل روستای بهشت آباد واقع در شهرستان اردل و استان چهارمحال و بختیاری است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون میریزد.
اعتراضها به خشک شدن زاینده رود
در مخالفت با طرح های انتقال آب در غرب اصفهان و نیز خشک شدن پیاپی رود زاینده رود، همواره اعتراضات گسترده و دامنه داری در بخش های مختلف حوضه آبریز به ویژه شرق این حوضه شکل می گیرد که هیچگاه با اقدام موثر و سازنده ای از سوی مسئولان مربوطه همراه نبوده است.
روز نکوداشت زاینده رود
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکیهای بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد گذشته بود، انجام شد. مهمترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه میخواهیم»
این را میشود از به خشونت کشیده شدن این اعتراضها دریافت که اوضاع منطقه و استان اصفهان را بحرانی کرده و نشستهای امنیتی را کلید زده است. با اعتراضاتی که از فرط شنیده نشدن، به حاشیههای دیگر گره خورده و در نهایت به صف آرایی مأموران انتظامی و کشاورزان مقابل هم منجر شده و حتی از آن فراتر، درگیریهای خونین را به دنبال داشته است.
کد خبر: ۷۸۱۱۴۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۱۹
کشاورزان شرق استان اصفهان نزدیک به چهارده سال است که تحت تأثیر سوء مدیریتی که در حوضه آبریز زاینده رود وجود دارد، با مشکلات فراوانی رو به رو شده اند و زندگی آنها در حال نابود شدن است. هزاران خانواده اصفهانی در جریان حذف منابع آبی شرق زاینده رود دچار مشکل شده اند و هیچ مسئولی پاسخگوی مطالبات آنها نیست.
کد خبر: ۷۷۹۳۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۱۳
سفر به دنیای گوناگون با «تابناک باتو»؛
جدیدترین اخبار گوناگون را در «تابناک با تو» از دست ندهید. در این سایت شما هر روز گزیدهای از آخرین اخبار پیرامون موضوعات خانواده، سلامت و بهداشت، سرگرمی و دانستنیها، آشپزی، فیلم و عکسهایی از سراسر جهان، دکوراسیون و ... را دنبال خواهید کرد. همچنین «تابناک باتو» هر روزه آماده است، مطالب ارسالی شما را نیز ـ متناسب با موضوعات نامبرده ـ در سایت منتشر کند.
کد خبر: ۷۴۳۹۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۸/۱۲
حیات دوباره زاینده رود و تالاب گاوخونی که تحت تأثیر خشکسالی های اخیر و برداشت های بی رویه آب در مناطق بالادستی چند سالی هست از جوش و خروش ایستاده اند، به دلیل دست اندازی های ناصحیح انسانی هنوز هم مبهم و محال به نظر می رسد؛ دست اندازی هایی مثل اجرای پروژه انتقال آب «بن –بروجن» که به موجب آن سالانه 40 میلیون مترمکعب از حقابه های زاینده رود به حوضه آبریز کارون منتقل خواهد شد.
کد خبر: ۷۳۰۳۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۶/۲۵
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای اصفهان گفت: میزان آب خروجی از دریچههای سد زایندهرود، از نخستین ساعات بامداد نهم فروردین ماه افزایش مییابد.
کد خبر: ۶۸۰۵۲۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۱/۱۰
کد خبر: ۶۸۰۴۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۱/۰۹
کد خبر: ۶۷۹۷۲۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۱/۰۶
پس از ۲۲ روز جریان آب و تامین آب کشاورزی
رهاسازی آب از سد زاینده رود برای تأمین آب کشت پاییزه کشاورزان اصفهان امروز خاتمه مییابد.
کد خبر: ۶۶۶۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۲۴
کد خبر: ۶۶۶۴۸۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۲۴
پس از ماهها خشکسالی و بیآبی در اصفهان زایندهرود فقط ۲۰ روز برای کشت کشاورزان حاشیه این رود و شرق اصفهان جاری شد. شب گذشته آب به پلهای تاریخی اصفهان رسید
کد خبر: ۶۵۹۵۰۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۰۵
کد خبر: ۶۵۸۹۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۰۳
کد خبر: ۶۵۸۱۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۰/۳۰
گفت و گو با دکتر حسن کامران
کد خبر: ۶۵۷۸۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۰۲
کد خبر: ۶۵۷۶۴۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۰/۲۸
قوع دورههای پی در پی خسکسالی و نزول پیوسته کیفیت آب سطحی و زیرزمینی، افزایش تقاضای آب، همچنین رقابتهای منطقهای و فرامنطقهای بین گروههای مصرفکننده مختلف، از چالشهای مهم مدیریت منابع آب این حوضه محسوب میشود.
کد خبر: ۵۷۳۰۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۲/۱۷
در پی باز شدن دریچه های سد و پر آب شدن زاینده رود ، شهر اصفهان از اولین ساعت های بامداد روز شنبه حال و هوای دیگری به خود گرفت.
کد خبر: ۵۶۹۲۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۲/۰۱
فرماندار اصفهان از رها سازی آب زاینده رود بمنظور تداوم کشت پائیزه کشاورزان شرق این خطه از اول اسفند امسال خبر داد.
کد خبر: ۵۶۷۸۵۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۱/۲۵
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: پس از سفر رئیس جمهور به اصفهان وی به صورت مرتب درباره رفع مشکل جاری شدن آب در زاینده رود از مسئولان پرس و جو می کند؛میدواریم با زیرساخت های خوب اصفهان در زمینه صنعتی، خدماتی و کشاورزی روند رو به رشدی را در پیش گیرد.
کد خبر: ۵۶۶۱۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۱/۱۸
زاینده رود باید به جای اسفند ماه در نیمه بهمن ماه برای آبیاری غلات کشت شده باز شود وگرنه محصولات دچار آسیب جدی میشود.
کد خبر: ۵۶۲۲۷۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۰/۳۰
برخی از خبرها حاکی از ادامه دار بودن این وضعیت برای استان اصفهان تا بهار سال بعد بودند؛ اما با گذشت یک ماه دریچههای این سد بسته شد و عدهای از این وضعیت ناراضی شدند.
کد خبر: ۴۵۶۰۷۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۹/۱۶