کلیات
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی میریزد.
حوزه رودخانه زایندهرود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است. برآورد میشود جریان آب این رودخانه در مطلوبترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.
زایندهرود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
سرچشمه زایندهرود
چشمه دیمه و تونل کوهرنگ در چهار محال از جمله سرشاخه های زاینده رود است؛ در ادامه رود پلاسجان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب به این رودخانه میپیوندند و در نهایت بیشترین آب جاری در زایندهرود وارد استان اصفهان میشود.
برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده است که از آن جمله میتوان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر سرچشمههای رودخانه کارون به زایندهرود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد، مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال آب کارون به زایندهرود به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه. ش شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید. در زمان صفویان، شاه عباس کبیر در سال ۹۸۷ ه. ش میر جهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی را مأمور الحاق آب کارون به زایندهرود نمود و در این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایههای سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زایندهرود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمیگردد. در نتیجه بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهرهبرداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بهطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زایندهرود منتقل میکند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید؛ بنابراین در حدود ۵۰درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمههای کارون تأمین میگردد.
همچنین با اجرای تونل انتقال آب چشمه لنگان سالانه چیزی حدود 2 میلیون مترمکعب آب به این رود افزوده می شود.
عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث میباشد که با مخالفتهای محلی بعد از ۲۰ سال تاکنون افتتاح نگردیده است. از این رودخانه، جهت آبیاری باغها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» میگویند، استفاده میشود.
پلها
پل تاریخی روستای اورگان در شهرستان چادگان ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود واقع شده است که اولین پل قدیمی بالا دست زایندهرود میباشد. معروفترین پلها بر روی زاینده رود در استان چهارمحال، پل زمانخان (از سران و خوانین بزرگ تُرکان ایل نفر و ایل بهارلو) و پل هوره میباشد.
در استان اصفهان پلهای مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل اللهوردی خان، پل خواجو، پل جویی، پل مارنان، پل کله، پل فلاورجان، پل بابا محمود و پلهای اژیه و ورزنه بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
فصول و سالهای مختلف زاینده رود
سواحل رودخانه زایندهرود در جوار باغات و جنگلهای شمالی استان چهارمحال یعنی مناطق تُرکنشین، شهرستان سامان (پل زمانخان) و شهرستان بن (امامزاده بابا پیراحمد) نمای بسیار زیبایی را داراست.
مقدار آب زایندهرود در فصول مختلف و زمانهای گوناگون متفاوت بوده است. اواخر زمستان و اوایل بهار، رودخانه زایندهرود اغلب سیلآبی بوده حداکثر دبی لحظهای این رودخانه در فروردین ماه ۱۳۲۸ به رقم ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در ایستگاه پل ورزنه رسیده است. نکته قابلتوجه آن که زایندهرود و مصب آن یعنی گاوخونی تا قبل ازسال ۱۳۳۳ روندی طبیعی را طی نموده و از آن پس بیلان آبی این رودخانه در شرایط غیرطبیعی واقع گردیده است، چرا که از سال ۱۳۳۳ به بعد تحتتأثیر تونل اول کوهرنگ و در مهر ماه ۱۳۴۹ نیز تحتکنترل سد زایندهرود دبی آن از روندی غیرطبیعی برخوردار بوده است.
خشک شدن رودخانه زاینده رود
زانیده رود حدودً از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر توریستی بسیار تأثیر گذار بوده، ولی این رودخانه تا حدود شهر زرینشهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بودهاست. عمدهترین دلایل خشک شدن زاینده رود خشکسالی چند ده ساله در بالا دست و در رشته کوههای زاگرس میباشد. ارتفاع برف در سرچشمهها مانند زردکوه و چلگرد و فریدونشهر که حتی در تابستان بیش از ۲ متر بوده در سال ۱۳۹۶ در بهار به کمتر از ۱ متر رسیده بنابراین علاوه بر کاهش دبی سرچشمههای خود زاینده رود، دبی تونلهایی که آب کارون را به زاینده رود منتقل میکنند نیز کاهش یافتهاست؛ ولی از خطاهای انسانی در پایین دست که رودخانه زاینده رود را با خشکی مواجه کرده میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
استقرار صنایع بزرگ از جمله ذوبآهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر همچون نیروگاهها در مسیر انتقال میباشد. به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب مصرف میکند که این میزان شش درصد از کل مصرف شهر است. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر یا شهر اصفهان منجر گشتهاست.
الگوی کشت نامناسب در پایین دست: کشت نامناسب با اقلیم منطقه مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستانهای لنجان، زرینشهر، باغبهادران
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شدهاست. این مشکل از اوایل دهه ۷۰ و در دولت محمد خاتمی و با انتقال آب به استان یزد آغاز گردید و در دولت بعدی نیز ادامه یافت. محمود احمدینژاد در سفر به استان چهارمحال و بختیاری شرایطی را فراهم آورد که شرایط تقسیم آب کاملاً بهم خورد و حق آبه شیخ بهایی نادیده گرفته شد و با برداشتهای بیرویه، موجب عدم رسیدن آب به پشت سد زاینده رود شدهاست. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه میتوان به این موارد اشاره کرد:
فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیسجمهور وقت به بهرهبرداری رسید. یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد.
برداشت بیرویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود میشود. این میزان هماکنون در حدود ۲۹۰میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
انتقال حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب به صنایع استانهای یزد و کاشان
با وجود خشکی زاینده رود هر ساله در بودجه سنواتی برای خط لوله دوم زاینده رود به یزد و نیز پروژه انتقال آب زاینده رود به فولاد بروجن، توسط مجلس و دولت هزینه میشود.
تأمین آب
طرح انتقال آب بهشتآباد: عنوانی است که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استانهای اصفهان، یزد و کرمان به کار برده میشود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس، کد اجرایی خورد، اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشتهاست. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد و کرمان است. این طرح شامل احداث سد ذخیرهای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل روستای بهشت آباد واقع در شهرستان اردل و استان چهارمحال و بختیاری است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون میریزد.
اعتراضها به خشک شدن زاینده رود
در مخالفت با طرح های انتقال آب در غرب اصفهان و نیز خشک شدن پیاپی رود زاینده رود، همواره اعتراضات گسترده و دامنه داری در بخش های مختلف حوضه آبریز به ویژه شرق این حوضه شکل می گیرد که هیچگاه با اقدام موثر و سازنده ای از سوی مسئولان مربوطه همراه نبوده است.
روز نکوداشت زاینده رود
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکیهای بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد گذشته بود، انجام شد. مهمترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه میخواهیم»
آب سد زایندهرود تنها کفاف ۱۰۰ روز را میدهد
استاندار اصفهان با بیان اینکه متاسفانه دادههای آماری نشان میدهد آب پشت سد زایندهرود تنها کفاف حدود ۱۰۰ روز را میدهد، گفت: اولویت تامین آب شرب است و در صورت مازاد، میتوان آن را برای مصارف کشاورزی رهاسازی کرد.
کد خبر: ۱۰۸۹۸۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۵
معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک گفت: الگوی کشت در استان اصفهان، کاملاً نهایی شده و به تایید شورای برنامه ریزی و توسعه استان رسیده است.
کد خبر: ۱۰۸۹۸۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۵
اصفهان، سال ۱۳۳۵ خورشیدی روزگاری که در زایندهرود فرش میشستند.
کد خبر: ۱۰۸۹۷۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۴
*رضا رحیمی
کد خبر: ۱۰۸۸۶۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۹
نماینده مردم شهرکرد در مجلس شورای اسلامی گفت: در حال حاضر تونل کوهرنگ خشک شده و میزان ورودی آب آن به یکسوم رسیده است.
کد خبر: ۱۰۸۸۵۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۸
رئیس جمهوری به رییس مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری برای مطالعات علمی در زمینه احیای زاینده رود ماموریت داد.
کد خبر: ۱۰۸۷۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۲
آب از اصفهان به بیراهه میرود
کشاورزان استان اصفهان که حقابه داران زاینده رود هستند اعتقاد دارند آب از اصفهان برای یزد به بیراهه صنعت میرود و مسئولان تامین آب شرب را سپر اهدافشان کردهاند.
کد خبر: ۱۰۸۶۹۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۰
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۰۸۶۹۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۰
مسابقات کاپ آزاد کانوپولو توسط باشگاه قایقرانی اصفهان خروشان و با گرامی داشت زاینده رود برگزار شد./عکاس : محمدرضا شریف
کد خبر: ۱۰۸۳۸۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۰۲
مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان گفت: فرونشست زمین در دشت اصفهان- برخوار به سمت مناطق شهری، رودخانه زاینده رود ، پلهای تاریخی و میدان نقش جهان در حال پیشروی است.
کد خبر: ۱۰۷۱۵۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۰۱
تالاب بین المللی گاوخونی که به علت سالها بی آبی و تامین نشدن حقابه، بیابان شده این روزها به محلی برای تخلیه پسماندهای ویژه و لجن های اسیدی نفتی تبدیل شده است.
کد خبر: ۱۰۶۷۱۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۰۹
دریچههای سد زایندهرود که بهمنظور تأمین بخشی از نیاز آبی باغهای شرق اصفهان باز شده بود، پس از گذشت ۱۰ روز بسته و جریان آب در شهر اصفهان هم متوقف شد. آبی که در این مدت کوتاه جریان یافته موجب آبیاری باغات غرب و شرق اصفهان و همچنین باغات شهر اصفهان و حفظ درختان شده است.
کد خبر: ۱۰۶۵۹۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۰۳
آب زاینده رود ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ از سد نکوآباد رهاسازی شد و بعد از گذر از شهرستانهای استان به شهر اصفهان رسید.
رها سازی این آب به مدت ۰ ۱ روز و برای کار کشاورزی انجام شد و حالا زاینده رود مجدد رو به خشکی میرود و لحظات پایانی خود را سپری میکند. مردم آخرین سلفیهای خود را از این لحظهها به ثبت میرسانند./خدیجه نادری
کد خبر: ۱۰۶۵۷۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۰۲
آهنگ جریان زاینده رود در کنار شادی شهروندان اصفهانی؛ تصویر زیبای این روزهای اصفهان در حاشیه رودی است که پس از ۱۰ ماه خشکی، آب در آن جریان پیدا کرد و نبض زندگی را به شهر بازگرداند.
با وجود تابلوهای عدم تجمع در بوستانها و حاشیه زاینده رود به دلیل شیوع ویروس کرونا، مردم با شور و اشتیاق در گوشه و کنار و روی پلها نشستهاند و با لذت به جریان آب در رودخانه نگاه میکنند. اصفهانیها هر چند چشمانشان از برق شادی پر است اما در دل افسوسی دارند و میدانند که این دلخوشی موقتی است و این جریان دائمی نیست و آب تنها ۱۰ روزی در شهر جریان دارد.
شاید تنها چیزی که این شادی موقتی را هم کمی کدر میکند وجود ویروس کرونا است که این تجمعها باعث شیوع بیشتر این بیماری میشود که لازم است مردم در کنار شادی و نشاط خود به پروتکلهای بهداشتی توجه داشته باشند.
کد خبر: ۱۰۶۴۳۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۵
خروجی سد نکو آباد (مبارکه) از شامگاه نوزده تیرماه با هدف توزیع آب کشاورزی افزایش یافت و آب زاینده رود به سمت شرق اصفهان جاری شد. زاینده رود با هدف تأمین نیاز آبی باغات شرق، دامداریها و آبیاری کشتهای ریشهای این منطقه به مدت ۱۰ روز در اصفهان جریان دارد. امروز چهارشنبه ۲۳ تیرماه است و آب زاینده رود بعد از ۵ روز به پایین دست یعنی ورزنه رسیده است و از صبح امروز برداشت آب و ذخیره در استخرهای هر صحرا آغاز شده است و کشاورزان این منطقه فقط ۵ روز برای برداشت فرصت دارند
کد خبر: ۱۰۶۴۱۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۴
جریان آب زایندهرود ظهر امروز یکشنبه (۲۰ تیر) به دریچههای پل مارنان ناژوان اصفهان رسید. با پایان نوبت آب برای باغات غرب اصفهان، زاینده رود بامداد امروز برای نجات اراضی خشک شرق اصفهان از نابودی بازگشایی شد.
کد خبر: ۱۰۶۳۴۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۱
عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان گفت: به گفته مسئولان آب زاینده رود از بامداد یکشنبه ۲۱ تیرماه از سدنکوآباد (مبارکه) به سمت شرق اصفهان رهاسازی میشود.
کد خبر: ۱۰۶۲۶۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۱۷
خروجی سد زاینده رود از عصر روز جمعه، یازدهم تیرماه برای آبیاری باغات غرب اصفهان افزایش یافت. افزایش خروجی آب سد زاینده رود بر اساس مصوبات کارگروه سازگاری با کم آبی صورت گرفته است تا با ورود این مقدار آب، از خشک شدن درختان باغات غرب استان جلوگیری شود. آب رها شده از این سد تا محدوده کانال نکوآباد در شهرستان مبارکه جریان دارد ودر آنجا متوقف میشود و زاینده رود در شهر اصفهان جریان پیدا نمیکند.
کد خبر: ۱۰۶۱۵۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۱۲
مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی شرکت فولاد مبارکه به مناسبت روز جهانی محیط زیست مطرح کرد:
مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی شرکت فولاد مبارکه با بیان اینکه سهم برداشت کل صنعت از رودخانه زاینده رود بسیار ناچیز است، گفت: برداشت این شرکت از رودخانه زاینده رود همواره در کمترین مقدار ممکن قرار داشته است. همچنین این شرکت با تصفیه و انتقال پساب شهری ۹ شهر به فولاد مبارکه از آلودگی زیست محیطی منطقه جلوگیری کرد.
کد خبر: ۱۰۵۶۷۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۱۸
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان معضل خشکسالی کم آبی در استان اصفهان را نیازمند نگاه ملی دانست و گفت: اصفهان حادترین شرایط خشکسالی در کشور را دارد، به طوری که همزمان شاهد خشکسالی اقلیمی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و ژئوهیدرولوژیک در این استان هستیم.
کد خبر: ۱۰۵۵۹۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۱۳