کلیات
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی میریزد.
حوزه رودخانه زایندهرود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است. برآورد میشود جریان آب این رودخانه در مطلوبترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.
زایندهرود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
سرچشمه زایندهرود
چشمه دیمه و تونل کوهرنگ در چهار محال از جمله سرشاخه های زاینده رود است؛ در ادامه رود پلاسجان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب به این رودخانه میپیوندند و در نهایت بیشترین آب جاری در زایندهرود وارد استان اصفهان میشود.
برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده است که از آن جمله میتوان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر سرچشمههای رودخانه کارون به زایندهرود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد، مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال آب کارون به زایندهرود به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه. ش شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید. در زمان صفویان، شاه عباس کبیر در سال ۹۸۷ ه. ش میر جهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی را مأمور الحاق آب کارون به زایندهرود نمود و در این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایههای سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زایندهرود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمیگردد. در نتیجه بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهرهبرداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بهطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زایندهرود منتقل میکند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید؛ بنابراین در حدود ۵۰درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمههای کارون تأمین میگردد.
همچنین با اجرای تونل انتقال آب چشمه لنگان سالانه چیزی حدود 2 میلیون مترمکعب آب به این رود افزوده می شود.
عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث میباشد که با مخالفتهای محلی بعد از ۲۰ سال تاکنون افتتاح نگردیده است. از این رودخانه، جهت آبیاری باغها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» میگویند، استفاده میشود.
پلها
پل تاریخی روستای اورگان در شهرستان چادگان ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود واقع شده است که اولین پل قدیمی بالا دست زایندهرود میباشد. معروفترین پلها بر روی زاینده رود در استان چهارمحال، پل زمانخان (از سران و خوانین بزرگ تُرکان ایل نفر و ایل بهارلو) و پل هوره میباشد.
در استان اصفهان پلهای مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل اللهوردی خان، پل خواجو، پل جویی، پل مارنان، پل کله، پل فلاورجان، پل بابا محمود و پلهای اژیه و ورزنه بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
فصول و سالهای مختلف زاینده رود
سواحل رودخانه زایندهرود در جوار باغات و جنگلهای شمالی استان چهارمحال یعنی مناطق تُرکنشین، شهرستان سامان (پل زمانخان) و شهرستان بن (امامزاده بابا پیراحمد) نمای بسیار زیبایی را داراست.
مقدار آب زایندهرود در فصول مختلف و زمانهای گوناگون متفاوت بوده است. اواخر زمستان و اوایل بهار، رودخانه زایندهرود اغلب سیلآبی بوده حداکثر دبی لحظهای این رودخانه در فروردین ماه ۱۳۲۸ به رقم ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در ایستگاه پل ورزنه رسیده است. نکته قابلتوجه آن که زایندهرود و مصب آن یعنی گاوخونی تا قبل ازسال ۱۳۳۳ روندی طبیعی را طی نموده و از آن پس بیلان آبی این رودخانه در شرایط غیرطبیعی واقع گردیده است، چرا که از سال ۱۳۳۳ به بعد تحتتأثیر تونل اول کوهرنگ و در مهر ماه ۱۳۴۹ نیز تحتکنترل سد زایندهرود دبی آن از روندی غیرطبیعی برخوردار بوده است.
خشک شدن رودخانه زاینده رود
زانیده رود حدودً از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر توریستی بسیار تأثیر گذار بوده، ولی این رودخانه تا حدود شهر زرینشهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بودهاست. عمدهترین دلایل خشک شدن زاینده رود خشکسالی چند ده ساله در بالا دست و در رشته کوههای زاگرس میباشد. ارتفاع برف در سرچشمهها مانند زردکوه و چلگرد و فریدونشهر که حتی در تابستان بیش از ۲ متر بوده در سال ۱۳۹۶ در بهار به کمتر از ۱ متر رسیده بنابراین علاوه بر کاهش دبی سرچشمههای خود زاینده رود، دبی تونلهایی که آب کارون را به زاینده رود منتقل میکنند نیز کاهش یافتهاست؛ ولی از خطاهای انسانی در پایین دست که رودخانه زاینده رود را با خشکی مواجه کرده میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
استقرار صنایع بزرگ از جمله ذوبآهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر همچون نیروگاهها در مسیر انتقال میباشد. به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب مصرف میکند که این میزان شش درصد از کل مصرف شهر است. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر یا شهر اصفهان منجر گشتهاست.
الگوی کشت نامناسب در پایین دست: کشت نامناسب با اقلیم منطقه مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستانهای لنجان، زرینشهر، باغبهادران
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شدهاست. این مشکل از اوایل دهه ۷۰ و در دولت محمد خاتمی و با انتقال آب به استان یزد آغاز گردید و در دولت بعدی نیز ادامه یافت. محمود احمدینژاد در سفر به استان چهارمحال و بختیاری شرایطی را فراهم آورد که شرایط تقسیم آب کاملاً بهم خورد و حق آبه شیخ بهایی نادیده گرفته شد و با برداشتهای بیرویه، موجب عدم رسیدن آب به پشت سد زاینده رود شدهاست. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه میتوان به این موارد اشاره کرد:
فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیسجمهور وقت به بهرهبرداری رسید. یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد.
برداشت بیرویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود میشود. این میزان هماکنون در حدود ۲۹۰میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
انتقال حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب به صنایع استانهای یزد و کاشان
با وجود خشکی زاینده رود هر ساله در بودجه سنواتی برای خط لوله دوم زاینده رود به یزد و نیز پروژه انتقال آب زاینده رود به فولاد بروجن، توسط مجلس و دولت هزینه میشود.
تأمین آب
طرح انتقال آب بهشتآباد: عنوانی است که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استانهای اصفهان، یزد و کرمان به کار برده میشود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس، کد اجرایی خورد، اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشتهاست. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد و کرمان است. این طرح شامل احداث سد ذخیرهای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل روستای بهشت آباد واقع در شهرستان اردل و استان چهارمحال و بختیاری است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون میریزد.
اعتراضها به خشک شدن زاینده رود
در مخالفت با طرح های انتقال آب در غرب اصفهان و نیز خشک شدن پیاپی رود زاینده رود، همواره اعتراضات گسترده و دامنه داری در بخش های مختلف حوضه آبریز به ویژه شرق این حوضه شکل می گیرد که هیچگاه با اقدام موثر و سازنده ای از سوی مسئولان مربوطه همراه نبوده است.
روز نکوداشت زاینده رود
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکیهای بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد گذشته بود، انجام شد. مهمترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه میخواهیم»
معاون اول رئیسجمهور:
معاون اول رییس جمهوری با اشاره به اینکه مساله آب یکی از اصلی ترین چالشهای پیش روی کشور است گفت: مساله آب مساله امروز و فردای ایران است و باید با همکاری، مفاهمه و برنامه ریزی همه دستگاهها برای ساماندهی آن تلاش کنیم.
کد خبر: ۹۹۳۳۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۰۷
چشمه کوهرنگ سرچشمه دو رود کارون و زاینده رود است. این چشمه با دبی آب بالا، از دامنه کوه های زردکوه سرچشمه میگیرید و در حال حاضر منبع تامین آب آشامیدنی شهرستان شهرکرد و فارسان می باشد. طبیعت بکر و حضور عشایر در این منطقه زیبایی آن را دوچندان کرده است. با توجه به اینکه مسیر دسترسی به چشمه کوهرنگ، جاده خاکی است، به یکی از مقاصد گردشگری گروههای آفرودی تبدیل شده است./پانته آ نیکزاد چالش تری
کد خبر: ۹۸۸۵۷۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۱۵
فرماندار سامان گفت: ۲۳ نفر در رودخانه زاینده رود در سال گذشته غرق شدند.
کد خبر: ۹۸۱۹۰۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۳/۱۲
کد خبر: ۹۶۴۳۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۲/۱۷
پرندههای مهاجر در اولین روزهای فصل زمستان میهمان زاینده رود اصفهان هستند. این پرندگان هر ساله زیبایی زاینده رود را دو چندان کرده و فضای چشم نوازی را در این شاهکار تاریخی ترسیم می کنند. زندهرود در فصل پاییز و زمستان میزبان هزاران قطعه انواع پرنده مهاجر از قبیل فلامینگوها، انواع اردک شامل مرمری، بلوطی، سرسفید، انواع حواصیل و غازهای وحشی است.
کد خبر: ۹۴۶۰۴۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۰۲
طی تعهدی که با کشاورزان بسته شد قرار بود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب در رودخانه برای کشت پاییزه جاری باشد که این میزان در روز ۱۳ آذر تمام میشود.
کد خبر: ۹۴۱۰۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۱
کد خبر: ۹۳۰۹۰۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۲۶
کد خبر: ۹۱۸۱۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۲۴
کد خبر: ۹۱۵۶۰۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۲
با جاری بودن زایندهرود به مدت محدود در شبهای تابستان حال و هوای خاصی به خود گرفته، هر شب مردم در کنار این پلهای تاریخی به تفریح میپردازند.
کد خبر: ۹۱۱۹۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۵
کد خبر: ۹۱۰۲۸۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۱۸
کد خبر: ۹۰۷۱۵۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۰۱
چهارمین دوره جشنواره ورزشی زاینده رود در روزهای ۳۰ و ۳۱ خردادماه و با شعار "طبیعت شاداب، ورزش مهیج، شهروند با نشاط" در بوستان پردیس هنر برگزار شد.
کد خبر: ۹۰۷۰۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۰۱
کد خبر: ۹۰۷۰۳۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۰۱
کد خبر: ۹۰۱۸۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۳/۰۶
نبض خبر؛
علی رغم بارشهای خوب اخیر اما ذخایر سد زاینده رود همچنان در وضعیت نامطلوبی است و حدود 20 درصد از ظرفیت سد پر شده است. تصاویر این سد را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۸۸۸۵۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۱۰
با افزایش حجم آب رودخانه زایندهرود ناشی از بارندگیهای اخیر، مسافران مستقر در حاشیه این رودخانه در محدوده پلهای تاریخی اصفهان تخلیه شدند.
کد خبر: ۸۸۸۰۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۰۷
کد خبر: ۸۸۷۵۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۰۵
به دنبال افزایش خروجی آب سد زاینده رود از ۲۷ اسفند ماه، این رودخانه در آستانه نوروز ۹۸ بار دیگر در شهر اصفهان به جریان افتاد. به دنبال دستور رئیس جمهور مبنی بر بازگشایی زاینده رود در ایام نوروز ۹۸، پس از افزایش خروجی آب از سد زاینده رود ، این رودخانه امروز، در شهر اصفهان جاری شد.
کد خبر: ۸۸۶۹۴۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۲/۲۹
پس از یک ماه وقفه
کد خبر: ۸۸۶۸۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۲/۲۸