زندگینامه
ناصر مَکارِم شیرازی متولد سال ۱۳۰۵شمسی از مراجع تقلید شیعیان و یکی از استادان درس خارج فقه و اصول در قم است. او یکی از هفت مرجع معرفی‌شده از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۳ش است. مکارم شیرازی از جوانی تألیفاتی داشته و تا دهه ۱۳۹۰ش، نزدیک به یک‌صد اثر از وی منتشر شده است. وی از مدیران مجله مکتب اسلام به‌ویژه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. تفسیر نمونه، یکی از مهم‌ترین تفاسیر معاصر از قرآن، حاصل کار گروهی به سرپرستی اوست. مکارم شیرازی، صاحب فتاوایی است که در فقه شیعه کم‌سابقه است؛ از جمله حرمت سیگار کشیدن و عدم نجاست ذاتی کفار. مدارس علمیه مانند مدرسه فقهی امام کاظم (ع)، مؤسسات پژوهشی مانند مرکز تخصصی شیعه‌شناسی، و همچنین شبکه ماهواره‌ای ولایت از جمله مراکزی است که از سوی دفتر وی اداره می‌شود.
ناصر مکارم شیرازی، از روحانیان فعال و یکی از سخنرانان انقلابی بوده که پیش از انقلاب اسلامی در نقاط مختلف ایران دست به فعالیت زده و زندانی و تبعید شده است. او عضو مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بوده است. در سال ۱۳۹۳ش، همایشی با مدیریت وی در قم و با عنوان «کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام» در واکنش به تحرکات گروه داعش برگزار شد و عالمانی از ۸۰ کشور جهان در آن حضور داشتند.
زندگی و تحصیل
ناصر مکارم شیرازی، در سال ۱۳۰۵ش در شیراز متولد شد. پدر او بازرگان و فروشنده بود. تحصیلات دبستان و دبیرستان را در شیراز گذراند و در ۱۴ سالگی دروس دینی خود را در مدرسه آقا بابا خان شیراز آغاز کرد و در ۱۸ سالگی (۱۳۲۳ش) وارد حوزه علمیه قم شد. در سال ۱۳۲۹ش به نجف رفت، اما پس از یک سال اقامت و تحصیل، در سال ۱۳۳۰ش به قم بازگشت.
مکارم شیرازی، در درس آیت الله بروجردی، سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای و سید محمد محقق داماد در قم شرکت می‌کرد. در نجف، در درس آیت الله خویی و سید محسن حکیم حاضر می‌شد و در بازگشت از نجف، در ۲۴ سالگی، از محمدباقر اصطهباناتی و محمدحسین کاشف الغطاء اجازه اجتهاد دریافت کرد.
سید محمد حسینی بهشتی و امام موسی صدر، از هم‌مباحثه‌های مکارم شیرازی بوده‌اند. مرجعیت
ناصر مکارم شیرازی یکی از مراجع تقلید شناخته‌شده در جمهوری اسلامی ایران، و یکی از هفت فقیهی است که پس از درگذشت آیت الله اراکی در آذر ۱۳۷۳ش، از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، واجد شرایط مرجعیت شناخته و اعلام رسمی شد.
اقدامات علمی و فرهنگی
مکارم شیرازی، از ابتدای جوانی دست به تألیف و تحقیق زد و علاوه بر تحصیلات حوزوی مرسوم، اقدامات فرهنگی را هم با جدیت دنبال کرد. این فعالیت‌های او در شرایطی بوده که تعداد نویسندگان حوزوی در آن دوره بسیار اندک بود. برخی از فعالیت‌های او از این قرار است:
نویسنده برگزیده کتاب سال ۱۳۳۳ش
مکارم شیرازی در سال ۱۳۳۳ش کتابی با عنوان «فیلسوف‌نماها» نوشت که برنده جایزه کتاب سال شد. این کتاب، با زبانی داستانی، عقاید مارکسیستی را نقد کرده است. او پیش از این، کتاب «جلوه حق» را در نقد فرقه صوفیه و در پی تبلیغات گسترده آنها تألیف کرده بود. انتشار مجله درس‌هایی از مکتب اسلام
آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی دیگر از حوزویان، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام را در سال ۱۳۳۷ش پایه‌گذاری کردند و یک سال پس از راه‌اندازی آن، در پی جدایی برخی اعضا، صاحب امتیازی و مدیرمسئولی این نشریه را عهده‌دار شد و این مسئولیت را تا سال ۱۳۶۶ش بر عهده داشت. برخی از کتاب‌های منتشر شده از سوی ناصر مکارم شیرازی اولین بار به‌صورت مقاله‌های متناوب در نشریه مکتب اسلام چاپ شده است؛ کتاب‌هایی از جمله «معاد و جهان پس از مرگ»، «مشرق‌زمین به پا خیزد» و «مهدی، انقلابی بزرگ».
سرمقاله‌های آیت‌الله مکارم شیرازی در مجله مکتب اسلام، موضعی انتقادی و معترضانه در برابر حکومت پهلوی داشت و به توقیف چندباره این مجله انجامید. پایه‌گذاری جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
آیت الله مکارم شیرازی، یکی از اعضای اصلی هیئتی بود که در زمان حیات آیت الله بروجردی برای ساماندهی وضعیت حوزه‌های علمیه شکل گرفت و پس از درگذشت او در سال ۱۳۴۰ش نیز ادامه یافت. این هیئت در سال ۱۳۳۷ش برای رسیدگی به امور حوزه علمیه با نظر آیت الله بروجردی که در آن زمان، مرجع عام و زعیم حوزه علمیه بود تشکیل شد و علاوه بر مکارم شیرازی چهره‌های حوزوی‌ای از جمله حسینعلی منتظری، ربانی شیرازی، سید مهدی روحانی، سید موسی زنجانی، احمد آذری قمی، مهدی حائری تهرانی، محسن حرم‌پناهی وجعفر سبحانی، عضو آن بودند.
ادامه کار این هیئت، موجب شکل‌گیری جامعه مدرسین در سال ۱۳۴۴ش شد. مکارم شیرازی همچنان یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است.
برخی آثار تألیفی و ترجمه
ناصر مکارم شیرازی از جوانی، کتاب‌هایی تألیف کرده و آثار و تألیفات او به صد عنوان می‌رسد. گرچه برخی از کتاب‌هایی که به نام اوست زیر نظر او و با همکاری جمعی از نویسندگان نوشته شده، اما آثار بسیاری نیز به قلم خود وی نوشته و منتشر شده است. کتاب‌های آیت الله مکارم شیرازی، در موضوعات مختلف قرآنی، زندگانی معصومان، اعتقادی، فقهی، اخلاقی و ادعیه و زیارات، تألیف شده است.
تفسیر نمونه
این تفسیر، اثر ناصر مکارم شیرازی و برخی دیگر از چهره‌های حوزوی از جمله محمدرضا آشتیانی، محمدجعفر امامی، محمود عبداللهی، محسن قرائتی و محمد محمدی اشتهاردی است که در طول ۱۵ سال و در ۲۷ جلد نوشته شده است. تفسیر نمونه، به زبان ساده نوشته شده تا برای عموم مردم قابل فهم باشد. این تفسیر، در کنار شرح و بسط آیات قرآن، به مسائل اجتماعی نیز می‌پردازد و برخی مطالب علمی نیز در آن بیان شده و به همین دلیل، از تفاسیر علمی خوانده می‌شود.
پیام قرآن
پیام قرآن از تفاسیر موضوعی قرآن به زبان فارسی، اثر آیت‌الله مکارم شیرازی و گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم است. تألیف این کتاب ۸ سال طول کشیده و در ده جلد منتشر شده است. در این کتاب، ابتدای هر موضوعی، آیات مرتبط با آن آورده شده سپس استنباط و استدلال صورت پذیرفته است. تفسیر پیام قرآن به زبان عربی نیز ترجمه شده است.
پیام امام امیرالمؤمنین (ع)
پیام امام امیرالمومنین کتابی است در شرح و تفسیر نهج البلاغه اثر آیت‌الله مکارم شیرازی و گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم. این کتاب در پانزده جلد و در طول بیست سال نوشته شده است. این اثر تمام خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها را شرح داده و همچنین در ذیل عناوینی، چون «خطبه در یک نگاه»، «نامه در یک نگاه» و «نکته‌ها» به ذکر نکات پیرامونی پرداخته است.
مفاتیح نوین
مفاتیح نوین نوشته آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی از همکاران بوده و با ترجمه هاشم رسولی محلاتی، در سال ۱۳۸۷ش منتشر شد. این کتاب که شباهت‌هایی به مفاتیح الجنان دارد و نویسندگان آن معتقدند که نسخه‌ای روزآمد و مناسب عصر و زمان و مخصوصا مناسب جوانان است در ده بخش مختلف، حاوی سوره‌هایی از قرآن کریم، ادعیه، زیارات، اعمال ماه‌های اسلامی، اعمال شب و روز و ایام هفته، آداب و تعقیبات نماز، نماز‌های مستحب، دعا‌های مخصوص حل مشکلات معنوی و مادی، آداب استخاره و احکام و آداب مرتبط با مردگان است.
دائرة المعارف فقه مقارن
دائرة المعارف فقه مقارن نوشته آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی از همکاران، حاوی اطلاعات عمومی درباره فقه شیعه و اهل سنت و سایر مذاهب و ادیان، با رویکردی تطبیقی است. اقتصاد اسلامی، مسائل معاصر فقهی، تاریخ و ادوار فقهی شیعه و اهل سنت و منابع استنباط فقه، جایگاه فلسفه در فقه، و اصطلاحات فقهی، بخش‌های مختلف کتاب را تشکیل می‌دهد.
مشارکت در تدوین قانون اساسی
ناصر مکارم شیرازی که پس از رهایی از تبعید تا پیروزی انقلاب، نقش‌آفرینی‌های سیاسی فراوانی داشت در تحصن انقلابیون در دانشگاه تهران حضور یافت و از امکان استقرار حکومت اسلامی سخن گفت. پس از پیروزی انقلاب، در تدوین قانون اساسی در مجلس خبرگان قانون اساسی هم حضور داشت و بر تصویب مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی پای فشرد.
کنگره جریان‌های تکفیری
این همایش بین‌المللی با ریاست ناصر مکارم شیرازی، مدیریت علمی جعفر سبحانی و دبیری سید مهدی علیزاده موسوی، دوم و سوم آذر ۱۳۹۳ش، با حضور عالمان شیعه و سنی از ۸۰ کشور جهان، در قم برگزار شد. آیت الله مکارم شیرازی در «کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، گروه داعش را بهانه‌ای در دست دشمنان دانست که با توسل به آن، اسلام را دین بربریت و خشونت بخوانند.
اندیشه‌های فقهی
ناصر مکارم شیرازی، در قامت یک فقیه و مرجع تقلید شیعه، فتاوایی صادر کرده که برخی از آنها در تاریخ فقه شیعی کم‌نظیر بوده یا با فتاوای مشهور تفاوت داشته است. برخی از این موارد در زیر آمده است:
عدم نجاست ذاتی کفار
به فتوای مکارم شیرازی، کفار، نجاست ذاتی ندارند، ولی چون از نجاست ظاهری پرهیز نمی‌کنند، در معاشرت با آنان باید احتیاط کرد.
تحریم توهین به مقدسات اهل سنت
به فتوای مکارم شیرازی، توهین به مقدسات اهل سنت جایز نیست. جواز ترک حجاب در ضرورت
به فتوای مکارم شیرازی، اگر دختران مسلمان در شرایطی قرار بگیرند که گذراندن دروس عالی جز با عدم رعایت حجاب امکان‌پذیر نباشد، به مقدار ضرورت می‌توانند حجاب اسلامی را رعایت نکنند. این فتوا در پاسخ به پرسشی درباره وظیفه دانشجویان زن مسلمان در کشور‌هایی مانند ترکیه صادر شده است. انتشار این فتوا در رسانه‌ها، برخی واکنش‌ها را در پی داشت. دفتر آیت الله مکارم شیرازی، در توضیحی، حجاب زنان در اسلام را از ضروریات دین اسلام دانست، اما در عین حال تأکید کرد که بنابر فتوای مذکور، در موارد ضرورت، اجازه ترک حجاب داده می‌شود.
حرمت استعمال دخانیات
به فتوای مکارم شیرازی، کشیدن سیگار و انواع دخانیات حرام است. حرمت جریمه دیرکرد وام
به فتوای مکارم شیرازی، گرفتن جریمه دیرکرد مشروعیت ندارد، همانطور که تأخیر در پرداخت وام از سوی قرض‌گیرندگان هم جایز نیست.
در فتوایی دیگر از آیت الله مکارم شیرازی، تصریح شده که جریمه دیرکرد هر گاه به عنوان یک قانون بانکی طبق محاسبه سود پول اعمال شود، نوعی رباخواری و حرام است و اگر به عنوان تعزیردر برابر تأخیر در پرداخت دین باشد، مبلغ آن جریمه، متعلق به بیت‌المال است، نه سیستم بانکی.
لزوم قربانی کردن در وطن، به جای منا در شرایط خاص
به فتوای مکارم شیرازی، اگر مکلف بداند که قربانی حج تمتع که در منا انجام می‌شود، از بین می‌رود و قابل استفاده نیست، باید پول آن را کنار بگذارد و در ماه ذی الحجه همان سال در شهر خودش قربانی کند. بنابر این فتوا، اگر مکلف در همان سال نتوانست، باید در ایام تشریق سال بعد، احکام قربانی را انجام دهد. بنابر نظر فق‌های شیعه، قربانی حج تمتع باید در سرزمین منا ذبح شود. با این حال اهل سنت معتقدند ذبح در منا مستحب است و آنچه واجب است، ذبح در محدوده حرماست. نظرات تفصیلی آیت الله مکارم شیرازی در این باره به همراه دلایل او، در رساله مستقل فقهی با عنوان «حکم الأضحیة فی عصرنا» آمده است.
بر اساس فتوای مکارم شیرازی، در صورت اطمینان به حصول شرایط قربانی در منا، اولویت با ذبح در همان جاست.
در اردیبهشت ۱۳۹۴ در دیدار با رئیس کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال و اعضای این کمیته گفت که در مورد دعوت بانوان به ورزشگاه‌ها مسائلی وجود دارد و ما نمی‌توانیم هر کاری که غربی‌ها انجام می‌دهند، انجام دهیم؛ خط قرمز‌هایی در آئین ما وجود دارد که باید آن را رعایت کرد و باید استقلال فرهنگی خود را در زمینه فرهنگی نیز حفظ کنیم. وی در دیدار با فرمانده پلیس هم چنین گفت که در شرایط کنونی کشور چه ضرورتی دارد که زنان به ورزشگاه بروند و چه مشکلی پیش می‌آید اگر نروند؟
در مورد آیت الله مکارم شیرازی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
