کلیات
نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و حیاتی تولید انرژی و تولید فرآورده های شیمیایی اکنون بخش مهمی از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده است و اقتصاد بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای تولید کننده این محصول به
نفت وابسته است. بر این اساس افزایش و یا کاهش قیمت نفت، همواره اقتصاد کشورها را در ابعاد کلان متأثر و شرایط ویژه ای را برای آنها ایجاد می کند. قیمت نفت همواره در تلاطم بازار افزایش و یا کاهش می باید و از متغیرهای فراوانی تأثیر می پذیرد.
متغیرهای قیمت نفت
پس از کشف منابع عظیم گاز طبیعی در ۱۹۵۹ در هلند و افزایش درآمدهای ارزی حاصل از صدور آن، اقتصاد این کشور با مشکلات متعددی روبهرو گشت که غالباً از آن به «بیماری هلندی» یاد میگردد. پس از آن هر گاه که درآمدهای بخش صادراتی کشور، منجر به ورود مقادیر قابل توجهی ارز گردد، خطر ابتلا به این بیماری به ذهن خطور میکند.
در وهله اول به نظر میرسد که منشأ این مشکل افزایش قیمت یا مقدار کالای صادراتی باشد، در حالی که این مسأله میتواند از ورود سرمایه ناشی از استقراض نیز پدیدار شود. به طور مثال یانگر (۱۹۹۲) به بررسی این پدیده در ارتباط با اخذ وام خارجی و ورود سرمایه به کشور غنا پرداخته است. اما این بیماری در کشورهای صادرکننده نفت پس از اولین شوک نفتی در ۱۹۷۳ ـ. در نتیجه تلاشهای کشورهای عضو اوپک برای افزایش قیمت نفت ـ. ظهور کرد. این مسأله تغییرات ساختاری زیادی را در کشورهای صادرکننده نفت حوزهی خلیج فارس به وجود آورد. به هر حال، ممکن است که این مسأله علت اصلی تحولات پرشتاب خاورمیانه نباشد، اما به عنوان یکی از عوامل فراهم کردن بستر اقتصادی تحولات اقتصادی سیاسی سه دهه اخیر قابل توجه است.
اقتصاد ایران از دیرباز به عدم تعادلها در اقتصاد کلان دچار بوده است. در عصر قاجار دولت اقتصادی به معنی امروزی وجود نداشت و اصولاً هزینههای دولتی به مفهوم کنونی نبود. عدم تعادلها از طریق دادن اعتبارات یا اخذ وامها تا حدودی جبران میگشت و اقتصاد همیشه در شرایطی بود که مثلاً تراز بازرگانی با خروج طلا و فلزات قدیمی از کشور متعادل میشد. با کشف نفت و تزریق درآمدهای نفتی به بودجه دولت نیاز به وام خارجی تا حدودی کاهش یافت. اما فقط زمانی که قیمت نفت در اولین شوک نفتی دهه ۱۳۵۰ شدیداً افزایش یافت، ایران از جرگهی کشورهای وامگیرنده خارج شد.
در برنامه اول (۳۴ ـ. ۱۳۲۷) پیشبینی شده بود که استقراض خارجی ۳۱ درصد از کل منابع درآمدی برنامه و ۶۰ درصد از کل استقراض را تأمین کند که با شروع نهضت ملی شدن نفت و روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق برنامه عملاً به اجرا درنیامد.
در برنامه دوم، استقراض خارجی به ۲۷ درصد کل منابع درآمدی برنامه و ۸۶ درصد کل استقراض در طی برنامه در نظر گرفته شده بود. این مسأله در مورد برنامههای سوم به ترتیب ۱۴ درصد، ۹۱ درصد و برنامه چهارم به ۱۴ درصد، ۵۳ درصد رسید.
کشور در آستانه برنامه پنجم دچار تحولاتی عظیم گشت. در شروع برنامه
قیمت نفت در طی یک سال از ۹/۱ دلار به حدود ۱۰ دلار رسید و درآمدهای نفتی به خزانه دولت سرازیر گشت. حکومت وقت قسمت اعظمی از دلارهای نفتی را در قالب برنامه پنجم درآورد، به طوری که سطح پولی برنامه عمرانی دو برابر گردید. این مسأله سبب مشکلاتی شد که قبلاً برای کشورهای دیگر پیش آمده بود و از آن به عنوان بیماری هلندی یاد میشود.
تکیه به نفت در سالهای پس از انقلاب نیز ادامه یافته است. با شروع جنگ و ادامه آن عملاً نظام تولید کشور تحت تأثیر شرایط جنگ، بحران مدیریت و مالکیت مختل گردید. مدیریت اقتصاد در طی این سالها به دنبال فروش هر چه بیشتر نفت برای تأمین هزینههای جنگ و مایحتاج ضروری کشور بود؛ لذا بازار سیاه به سایر کالاهای اساسی، بادوام و حتی خوراکی کشیده شد. پس از پایان جنگ و شروع اولین برنامه پنج ساله پس از انقلاب، سهم ارزش افزوده بخش نفت به قیمت ثابت به تولید ناخالص داخلی در طی سالهای برنامه از ۲۰ تا ۳/۲۱ درصد در نوسان بود.
سیاستهای تجاری در خصوص تشویق صادرکنندگان و به حرکت افتادن بخشهای صادراتی اقتصاد که در دوران جنگ به تعطیلی کشیده شده بود سبب شد که سهم صادرات نفت در کل صادرات که در اوایل برنامه حدود ۹۲ درصد در ۱۳۶۸ بود به حدود ۷۹ درصد کاهش یافت. برنامه دوم به دلیل معضلاتی که در آن پیش آمده و عملاً به شکست یکسانسازی نرخ ارز منجر شده بود، نیاز به صادرات نفت برای برنامههای توسعه و طرحهای زیادی که در برنامه اول تعریف شده بود موجب شد که سهم صادرات نفتی در کل صادرات به ۳/۸۲، ۸۶، ۴/۸۴ درصد در سالهای دوم، سوم و چهارم برنامه دوم توسعه برسد.
شوک نفتی
معمولاً منظور از
شوک نفتی تغییرات ناگهانی در قیمت نفت است. به نظر میرسد در این تعریف خام همه کارشناسان متفقالقول هستند، اما در بحث سنجش آن بر متغیرهای اقتصاد کلان تعاریف گوناگون و بنابراین روشهای اندازهگیری متعددی ارایه میشود و ظاهراً بخشی از اختلاف در نتایج نیز از این مسأله نشأت میگیرد.
برای مثال مطالعات صورت گرفته توسط انگل و پاتون (۲۰۰۱)، کوپر (۲۰۰۲) و خیمنس رودریگز (۲۰۰۲) با استفاده از مدلهای آرچ ـ. گاچ صورت گرفته است. در حالی که در برخی از مطالعات دیگر از یک تعریف قراردادی برای بیثباتی قیمت نفت استفاده میشود.
مثلاً هامیلتون (۱۹۹۶) بیثباتی را افزایش بیش از ۲۵ درصد ماکزیمم قیمت نفت در سال قبلتر تعریف کرده است. اما به دور از مباحث نظری، آنچه امروزه از شوک نفتی در اذهان جای گرفته است شوکهایی است که هنوز از تعداد انگشتان یک دست فراتر نرفته است. آنها عبارتند از: شوک نفتی اول که به دنبال تلاش اوپک در ۱۹۷۲ ـ. ۱۹۷۴ روی داد و ماحصل آن افزایش قیمت نفت از هر بشکه ۹/۱ دلار در ۱۹۷۲ به ۴۱/۱۰ دلار در ۱۹۷۴ بود، به عبارت دیگر طی دوره مورد نظر قیمت نفت به بیش از ۵ برابر افزایش یافت
دومین شوک نفتی در ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ خورشیدی) روی داد. بروز انقلاب و اعتصابات کارکنان صنعت نفت سبب قطع صادرات نفت ایران به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در دنیا، سبب افزایش قیمت نفت گردید. قیمت نفت در بازار تک محمولهای به ۴۰ دلار در هر بشکه رسید. سومین شوک نفتی برخلاف دو شوک اول و دوم سقوط قیمت نفت در ۱۹۸۵ را در پی داشت.
قیمت نفت که حال پس از گذشت چند سال از پیروزی انقلاب در ایران و صادرات مجدد نفت این کشور به ۳۴ دلار در اوایل دهه هشتاد رسیده بود، مرتباً کاهش یافت. اوج این کاهش در ۱۹۸۵ بود که در طول آن سال قیمت نفت از ۲۸ دلار به ۱۱ دلار سقوط کرد. چهارمین شوک نفتی در ۱۹۹۱ و به دنبال اشغال کشور کویت توسط ارتش عراق و به دنبال آن حمله آمریکا و متحدینش به عراق پدید آمد. در این سال قیمت نفت به حدود ۴۰ دلار نیز رسید، اما این قیمت فقط حدود یک ماه دوام آورد و سپس در طول سال تدریجاً به ۲۰ دلار کاهش یافت.
ایدن بردلی، مدیر اجرایی بانک «کامنولت» استرالیا، با حضور در شبکه تلویزیونی «سی ان بی سی» از بازار کالا و نفت گفت. به عقیده بردلی، اگرچه کندی رشد اقتصاد چین به تقاضای نفت ضربه زده است، اما کماکان عرضه بیش از تقاضا عامل اصلی سقوط قیمت نفت است.
مدیر اجرایی بانک «کامنولت» گفت: اگرچه در رابطه با بازار کالا، کاهش تقاضا را عامل اصلی افت قیمتها میدانند، اما به عقیده من درباره نفت، دومین عامل است. چرا که تخمین زده شده در سال جاری رشد مصرف حدود ۱.۴ میلیون بشکه باشد که چین به تنهایی ۳۵۰ هزار بشکه از این مقدار را به خود اختصاص میدهد.
بردلی با تأکید بر اهمیت تقاضا در افت قیمتها، تصریح کرد: با این حال اصلیترین مشکل، تقاضا نیست. معضلاتی که اخیراً و ظرف ۱۲ ماه گذشته در حوزه نفت مشاهده شده بیشتر به عرضه مربوط است. مازاد تولید روزانه نفت حدود دو میلیون بشکه است که بیشتر از جانب آمریکا میرسد.
به گفته بردلی متغیر اصلی و مؤثر در قیمت نفت تولید است و دادههای مربوط به آمریکا محرک قیمت نفت خواهد بود.
وی افزود: تا جایی که در سال ۲۰۱۵ دیدیم، دادههای منتشر شده از آمریکا درباره تعداد دکلهای نفتی و حدسیات درباره میزان تولید و موارد دیگر، عامل اصلی تعیین کننده قیمت نفت تا آخر سال خواهد بود.
مجری «سی ان بی سی» پرسید، آیا این احتمال میرود که اعضای اوپک، به کاهش تولید فکر کنند؟ چرا که بسیاری از این کشورها از جمله عربستان سعودی برای ایجاد تعادل در بودجه کشور نیاز به قیمتهای بالاتری دارند.
ایدن بردلی در پاسخ، اظهار کرد: یکی از مسائلی که اخیراً زیاد مورد بحث قرار گرفته این است که در بازار نفت در یک یا دو سال اخیر، دو تغییر ساختاری با هم اتفاق افتاده است. این را هم در نظر داشته باشید که ظرف ۱۵۰ سال اخیر، به طور کل هفت تغییر ساختاری داشتیم.
بردلی از افزایش تولید آمریکا و تکمیل ظرفیت اوپک به عنوان دو تغییر ساختاری یاد کرد و توضیح داد: سه تا از هفت تغییر ساختاری پیشین نیز از تولید روی آب در آمریکا ناشی شده بود. این افزایش تولید، نوسانات را زیاد میکند. صنعت نفت با قیمت ۴۰ دلار ویران و با ۶۰ دلار در هر بشکه باز جان خواهد گرفت.
وی ادامه داد: تغییر دیگر که بسیار جالب هم هست، این است که برای اولین بار در ۳۰ سال گذشته، میبینیم که بازار نفت، ظرفیت مازاد اوپک را ندارد. به این معنی که خصوصاً عربستان سعودی دیگر آن برش قبلی را ندارد و نمیتواند سیاستهایش را به سایر کشورهای عضو سازمان تحمیل کند.
ایدن بردلی در خصوص دقت دادهها، تصریح کرد: فکر میکنم تمام دادههایی که امروزه چه درباره تولید و چه تقاضا دریافت میکنیم، یا گمانهزنیهای سازمانهایی مانند وزارت انرژی است، یا چند ماه از تاریخش گذشته و همینها نیز به نوسانات بازار میافزاید.
عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت
همانطور که اشاره شد، متغیرهای فراوانی زمینه ساز افزایش و یا
کاهش قیمت نفت در مرور زمان می شود که در ادامه به صورت جزئی تر سه عامل مهم آن بررسی می شود.
رکود اقتصادی
شاید بزرگترین ریسک برای قیمت نفت، رکود اقتصادی است. اقتصاد جهانی در حال حاضر سیگنالهای هشداردهندهای را بروز داده که شامل کندی رشد اقتصادی در چین، رشد منفی تولید ناخالص داخلی در بخشهایی از اروپا، بحرانهای ارزی در بازارهای نوظهور و نوسان مالی در سراسر جهان بوده است. تحلیلگران شرکت “وود مک کنزی” در این باره نوشتند: زنگ خطر به صدا درآمده است. رشد تقاضا یکی از ارکان قوت بازار نفت از زمان افت قیمتها بوده و از سال ۲۰۱۲ هر سال از یک میلیون بشکه در روز فراتر رفته است. ما رشد تقاضا برای نفت در سال ۲۰۱۹ را ۱.۱ میلیون بشکه در روز پیشبینی میکنیم، اما این روند در خطر است.
منفی شدن قیمت نفت
همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید مشتریان نفت، قیمت نفت در بازار جهانی به شدت کاهش یافت. بر اساس گزارشهای منتشر شده قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه مه، در جریان معاملات روز دوشنبه بازارهای جهانی، بزرگترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بیسابقه در طول تاریخ به شمار میرود.
روزنامه گاردین روز دوشنبه یکم اردیبهشت ۹۹ دلیل این سقوط قیمت از ۱۸ دلار به منفی ۳۵ دلار که از قضا بیش از ۵۳ دلار کاهش داشت را اینگونه توصیف کرد که شرکتهای آمریکایی دیگر جایی برای انبار کردن نفت خود ندارند. ظرفیت این انبارها تمام شده و شرکتها مجبور هستند به خریداران برای بردن نفت مازاد خود، حتی تا بشکهای ۳۵ دلار پول بدهند.
قیمت نفت به دلیل عرضه محدود بیش از ۱ دلار در هر بشکه افزایش یافت به طوریکه بهای معاملات آتی نفت برنت با ۱.۴۲ دلار یا ۱.۳ درصد افزایش به ۱۱۱.۴۷ دلار در هر بشکه رسید.
کد خبر: ۱۱۲۶۳۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۰۴
قیمت نفت در معاملات روز جمعه تحت تاثیر نگرانیها نسبت به متاثر شدن اقتصاد جهانی و تقاضا برای انرژی از افزایش نرخهای بهره در سراسر جهان، حدود شش درصد ریزش کرد و به پایینترین میزان در چهار هفته گذشته رسید.
کد خبر: ۱۱۲۵۱۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۸
قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه بازار جهانی در پی افزایش موارد ابتلا به کووید ۱۹ در پکن و نقش بر آب شدن امیدها به بهبود تقاضا برای سوخت در این کشور، بیش از دو دلار سقوط کرد.
کد خبر: ۱۱۲۴۲۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۳
بنا بر اعلام پایگاه اینترنتی «اویل پرایس-اوپک» تا ساعت ۰۱:۴۸ بامداد پنجشنبه به وقت تهران، برابر با ۱۰ ژوئن ۲۰۲۲، بهای هر بشکه نفت برنت دریای شمال به ۱۲۲.۹ دلار رسید.
کد خبر: ۱۱۲۳۵۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۰
قیمت نفت در معاملات روز سهشنبه بازار جهانی تحت تاثیر انتظار سرمایهگذاران برای بهبود تقاضا برای سوخت در چین و تردیدها نسبت به تحقق اهداف تولید بالاتر اوپک پلاس، افزایش یافت.
کد خبر: ۱۱۲۲۹۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۷
قیمت نفت در ابتدای معاملات روز دوشنبه پس از این که عربستان سعودی قیمت فروش نفت خود برای ژوئیه را افزایش داد، بیش از دو دلار افزایش یافت.
کد خبر: ۱۱۲۲۷۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۶
قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا به ۱۱۷ دلار در هر بشکه افزایش یافت، در حالی که قیمت نفت خام برنت معیار جهانی به ۱۱۸ دلار رسید
کد خبر: ۱۱۲۲۳۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۳
قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا به ۱۱۷ دلار در هر بشکه افزایش یافت، در حالی که قیمت نفت خام برنت معیار جهانی به ۱۱۸ دلار رسید
کد خبر: ۱۱۲۲۳۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۳
قیمت نفت در این هفته افزایش یافته است زیرا سیگنالهای بهبود تقاضا نشان میدهد که در صورت انقباض شدید تولید روسیه، گزینههای عرضه در بازارهای نفت محدود خواهد بود.
کد خبر: ۱۱۲۲۱۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۲
قیمت نفت پس از موافقت اتحادیه اروپا با کاهش واردات نفت از روسیه تا پایان سال ۲۰۲۲، در معاملات روز سهشنبه افزایش یافت.
کد خبر: ۱۱۲۱۹۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۰
افزایش قیمت نفت تا حدی هم نتیجه سقوط قیمت دلار بوده است.
کد خبر: ۱۱۲۱۶۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۹
قیمت نفت در معاملات روز جمعه تحت تاثیر چشم انداز تقاضای قوی برای سوخت و مذاکرات کشورهای اروپایی برای تحریم واردات نفت روسیه، افزایش چشمگیری داشت و رشد هفتگی به ثبت رساند.
کد خبر: ۱۱۲۱۳۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۷
وزیر انرژی آمریکا همزمان با ورود جنگ اوکراین به چهارمین ماه در گفتگو با شبکه خبری سی ان ان، روسیه را متهم کرد که از انرژی به عنوان سلاح در این جنگ استفاده می کند.
کد خبر: ۱۱۲۱۰۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۶
قیمت نفت در معاملات روز جمعه تحت تاثیر نگرانیها نسبت به رشد اقتصادی ضعیفتر که انتظارات برای بهبود تقاضا در چین را تحت الشعاع قرار داد، با کاهش روبرو شد.
کد خبر: ۱۱۱۹۸۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۰
قیمت نفت در معاملات اولیه آسیا در روز چهارشنبه بیش از یک دلار در هر بشکه افزایش یافت، زیرا امید به بهبود تقاضا در چین تقویت شد.
کد خبر: ۱۱۱۹۶۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
قیمت نفت روز دوشنبه مقداری روند نزولی به خود گرفت و از افزایشهای قبلی چشمپوشی کرد.
کد خبر: ۱۱۱۹۰۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۶
جدیدترین گزارش ماهانه اوپک نشان داد که قیمت نفت سنگین ایران ماه میلادی گذشته ۵.۴ درصد ارزان شده است.
کد خبر: ۱۱۱۸۵۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۳
قیمت نفت در معاملات روز جمعه، به روند رشد خود ادامه داد اما تحت تاثیر نگرانیهای سرمایه گذاران نسبت به تورم و قرنطینه های کرونایی چین که تقاضا برای سوخت را تحت تاثیر قرار خواهند داد، به سوی کاهش هفتگی پیش می رود.
کد خبر: ۱۱۱۸۵۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۳
قیمت نفت پس از ریزش ۹ درصدی در دو روز گذشته، تحت تاثیر چشم انداز ممنوعیت نفت روسیه در اتحادیه اروپا، در معاملات روز چهارشنبه افزایش یافت.
کد خبر: ۱۱۱۸۲۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۱
با وجود نگرانیهای اقتصادی جهانی، در آستانه رای اتحادیه اروپا به ممنوعیت نفت، قیمت نفت افت کرد.
کد خبر: ۱۱۱۷۸۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۹