هور در آتش بی تدبیری

هور العظیم که زمانی ميليونها هکتار بود امروز اندک باقیمانده ای داشت که آن هم آتش گرفت؛ هور العظیم سالهاست مورد بی مهری است و آب سرشاخه های کرخه، دجله و فرات که تامین کننده آب هور هستند از آن دریغ می شود و شرکت های نفتی به جان آن افتاده اند. مشکلاتی که در هر دو بخش ایرانی و عراقی هور های بین النهرین و باقیمانده آنها یعنی هور العظیم کاملا مشهود است.

 

زمانی هور العظیم زنده و پویا بود و هور های بین النهرین و میان رودان تا از ایران تا جنوب بغداد بود و مردم نمی دانستند ریزگرد تالابی چیست. آب بود و زندگی اما امروز هر کشوری تا می تواند آب را از هور العظیم محروم می کند؛ از سرشاخه های دجله فرات در ترکیه گرفته تا بهره کشی بیش از حد  از این رودهای بی رمق در عراق و نابودی کرخه در ایران.

 

کرخه که از طولانی ترین رودهای ایران است با بالا دست نام های مختلفی دارد و در هر فرهنگ و زبان و گویش در ایران نام های متنوعی دارد؛ قره سو، گاماسیاب، گاوشان، زال، کاکا رضا، کشکان، کهمان و سیمره از نام های بالادست کرخه هستند. وقتی این نام ها و این رودهای بالادست کرخه را بررسی می کنیم می بینیم هر کدام سدها و انتقال آب های فراوانی دارند و سد سیمره در بالادست سد کرخه و انتقال آب کاکارضا از آخرین تغییرات بالادست رود کرخه است و همه اینها آورد آب کرخه را بی رمق و بی رمق تر کرده است؛ حتی احیا دریاچه ارومیه با آب های مرزی ایران (برخی سرشاخه های دجله  در ایران هستند) و جلوگیری از ورود آب هاب مرزی ایران از کردستان عراق  به معنی جلوگیری از ورود دجله به هور العظیم است. یعنی احیا دریاچه ارومیه در نهایت به هور العظیم اسیب می رساند و امروز هور العظیم یکی از بزرگترین کانونهای ریزگرد خوزستان است.

و در این شرایط بحرانی کرخه و هور العظیم  آتش هور العظیم شرایط را فوق بحرانی کرده است. فارغ از علت آتش، احیا چنین اکوسیستم  از پا افتاده و سوخته ای قطعا با سختی فراوان است؛ هر چند طبیعت خود را احیا می کند، اما این آتش در بدترین شرایط و در اوج ناتوانی هور العظیم است. هور العظیمی که منابع آبی خود را یکی پس از دیگری از دست می دهد و تبدیل به مخزن پساب و فاضلاب شده است.

از سوی دیگر نابودی رودهای دیگر خوزستان مانند کارون به کرخه و هور العظیم آسیب رسانده است. وقتی سرشاخه های کارون برای صنعت و کشاورزی که هزینه تولید را با انتقال آب افزایش می دهند به سمت کارخانه های روز افزون فلات مرکزی انتقال داده می شوند و بعد کار به جایی می رسد که آورد آب کارون به قدری کم می شود که کارون دیگر توان ورود به دریا ندارد و در آبادان و خرمشهر آب  شور دریاست که وارد کارون می شود.

 

این در حالی است که شاهدیم بجای حرف انتقال آب های سرشاخه های کارون و جلوگیری از نابودی کارون، انتقال آب کرخه با طرح غدیر به ساحل کارون در آبادان و خرمشهر راهکار معرفی می‌شود، حال آنکه کرخه توان تامین آب کشاورزی خود و توان تامین آب هور العظیم را ندارد. یعنی اشتباه بعد از اشتباه؛ وقتی پیکر خوزستان و کارون نابود شود به دنبال آن کرخه و هور العظیم  نیز رو به نابودی می رود.

تالاب ها و هور های میان رودان یا همان بین النهرین جز مهمترین زیستگاه ها و اکوسیستم های دنیا است و حیات وحش بومی خاصی دارد مانند انواع گربه سانان کمیاب، رودک عسل خوار و همچنین پرندگان بومی کمیاب و جوجه آور کمیاب  مانند لیکوی خوزی، فلامینگو بزرگ، باکلان کوچک، سسک خوزی، طاووسک، اردک مرمری و... که برخی از این گونه ها مانند لیکوی خوزی و سسک خوزی منحصر به خوزستان و جنوب عراق هستند و برخی مانند اردک مرمری از پرندگان در حال انقراض جهان هستند؛ آتش در فصل زادآوری حیات وحش و پرندگان فاجعه ای است که به این زودی ها قابل جبران نیست و شاید هیچ وقت جبران نشوند .

امروز  روند تخریب زیستگاه ها و  قتل عام پرندگان در خوزستان جز بالاترین هاست در کشور و شاید دنیا؛ تخریب بی بازگشت زیستگاه های طبیعی و حتی محیط زیست انسانی و حالا فاجعه شوم و هولناک آتش هور العظیم. متاسفانه اینکه چرا تا کنون این آتش به درازا کشید است قابل قبول نیست و اینکه هر روز بخشی از جنگل های زاگرس و کرخه و هور های خوزستان در حال سوختن است و برنامه و امکاناتی برای مهار آتش وجود ندارد  قابل قبول نیست.

در مورد هور العظیم که بین ایران و عراق مشترک است باید برنامه مهار آتش و برنامه احیا مشترک تدوین شود. دیپلماسی محیط زیست که جز سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در سال 94  است و متأسفانه گامی برای آن برداشته نشده است مطمئنن می تواند بستری مناسب برای  برنامه قابل قبول با کشورهای همسایه در خصوص منابع آبی مشترک، مهار آتش اکوسیستم های مشترک و حتی استخراج نفت تدریجی به گونه ای که فرصت احیا به محیط زیست داده شود  فراهم کند.

امروز  مسابقه استخراج نفت بین دو کشور دوست و همسایه و توسعه استخراج از منابع نفتی غرب کارون (عمدتا در هور العظیم) باعث آسیب جدی به هور العظیم شده است، حال آنکه با دیپلماسی فعال محیط زیست می توان به توافق هایی دست یافت که دو کشور دوست و برادری مثل ایران و عراق در بازه زمانی دراز مدت برداشت منابع نفتی داشته باشند بطوریکه به طبیعت فرصت احیا دهند نه مانند حال مسابقه برداشت نفت داشته باشند که به طبیعت هر دو طرف خسارت وارد می کند.

 

درمورد آب های مرزی که به هور العظیم ریخته می شود هم مانند آب های انتقالی به دریاچه ارومیه و یا  رودخانه سیروان که از منابع آب دجله و هور العظیم است، قطعا باید برنامه مشخص دیپلماسی وجود داشته باشد تا منجر به کاهش آورد هور العظیم و افزایش ریزگردها داخلی خوزستان نگردد.