تقریباً هیچ، دستاورد حوضه آبریز مرزی شرق از بارش های سال آبی جاری!

مدتی است، سخن گفتن از شرایط بسیار بحرانی منابع آب و نیز کاهش چشمگیر بارش ها در بیشتر نقاط جغرافیایی کشور فراگیر شده و کمتر کسی را می توان یافت که به این خطر بزرگ واقف نباشد؛ خطری که مراجعه به آمار دقیق بارش در حوضه های آبریز آن را ملموس تر و نگرانی ها را از آنچه فکرش را می کنید بیشتر می کند.

به گزارش «تابناک»؛ پاییز و زمستان سال 96 به عنوان دوران طلایی بارش در سال آبی جاری تمام شد و بارش های چندانی برای تأمین نیازهای حیاتی کشور در بخش های کشاورزی، صنعت و شرب رخ نداد. این مهم سبب خواهد شد که مردم و مسئولان ناگزیر به سمت بهره برداری بیشتر از منابع آبی گذشته باشند تا در صورت تکرار چنین رخدادی در آینده، مشکلات کشور در این حوزه چندین برابر شود.

هرچند شرایط بیشتر حوضه های آبریز کشور در سال آبی جاری و پاییز و زمستان گذشته همانند هم بود و بارش های ناچیز در اکثر نقاط کشور رخ داد، این مهم در مورد حوضه آبریز مرزی شرق به شدت نگران کننده تر است و شرایط به گونه ای است که نمی توان آن را باور کرد.

مروری بر روند بارش ها در حوضه آبریز مرزی شرق که سه حوضه آبریز فرعی بیشتر ندارد، به گونه ای است که روند بارش ها در این منطقه از کشور در سال های گذشته به شدت کاهش یافته و به کار بردن عبارت تقریباً هیچ چندان بی ارتباط نیست.

حوضه آبریز مرزی شرق از سه حوضه آبریز فرعی به نام های هامون مشکیل، هامون هیرمند و نمکزار خواف تشکیل شده است؛ حوضه هایی که بارش برف و باران در آنها به عدد صفر بسیار نزدیک است و روند کاهشی آن روزهای نگران کننده ای را برای آینده به اذهان متبادر می سازد.

حوضه آبریز نمکزار خواف که از نظر مرزهای سیاسی منطبق با استان های خراسان جنوبی و رضوی است، در سال آبی جاری و تا کنون 77.6 میلیمتر بارندگی داشته است که این رقم به نسبت سال گذشته 5 میلیمتر و به نسبت میانگین بلند مدت 47 درصد کاهش داشته است؛ شرایطی که موجب شده تا بسیاری از مزارع کشاورزی به کلی خشک شوند و راه های دسترسی به منابع آب سالم در این منطقه جغرافیایی کشور به شدت کاهش یابد.

حوضه آبریز دیگری که در این منطقه جغرافیایی کشور یعنی مرزهای شرقی قرار دارد، حوضه آبریز هامون، هیرمند است که در سال آبی جاری و تاکنون نزدیک به 27 میلیمتر بارندگی داشته و در سال آبی جاری گذشته نیز تنها 34 میلیمتر بارندگی را تجربه کرده است.

شرایط آبی این حوضه آبریز که به لحاظ مرزهای سیاسی کشور استان های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را در بر گرفته است، به نسبت سال گذشته 20 درصد کاهش و به نسبت میانگین بلند مدت نزدیک 70 درصد کاهش داشته است؛ شرایط نگران کننده و خسارت باری که باور آن بسیار دشوار، اما حقیقتی انکار ناشدنی است.

به غیر از دو حوضه مورد اشاره، حوضه آبریز هامون_مشکیل نیز از جمله حوضه های آبریز فرعی این منطقه جغرافیایی است که منطبق با مرزهای سیاسی استان سیستان و بلوچستان است و شرایط بارش هایش در سال اخیر از دو حوضه دیگر نیز بدتر و بر اساس آمارهای منتشر شده بدترین وضعیت بارشی در میان کل حوضه های آبریز کشور است.

در حوضه آبریز هامون-مشکیل در سال آبی جاری و تا کنون تنها 10 میلیمتر بارش رخ داده است که به نسبت سال گذشته که 60 میلیمتر بارش در این حوضه وجود داشت، 84 درصد کاهش بارش را نشان می دهد.

به این وضعیت باید مقایسه بارش های سال آبی جاری این حوضه را با میانگین بلند مدت اضافه کرد که رقم 87 درصد کاهش بارش را نشان می دهد. بارش 10 میلیمتری 8 ماه گذشته در حوضه آبریز هامون – مشکیل در حالی است که در روزگاری نچندان دور این منطقه دارای زمین های کشاورزی و چراگاه های آبادی بود و اکنون حتی دسترسی به آب شرب نیز در آن غیر ممکن است.

اگرچه شرایط مذکور یعنی کاهش بارش ها در سال آبی جاری تقریباً همه استان های کشور را در برگرفته است و در بسیاری از حوضه های آبریز شرایط به همین منوال است، اما آنچه در مورد حوضه اصلی آبریز مرزشی شرق و حوضه های آبریز فرعی آن مورد اشاره قرار گرفت، شرایط سخت و بحرانی تری است که از آن به عنوان بدترین شرایط آب و هوایی کشور در سال های اخیر کشور می توان یاد کرد.

نگرانی ها در رابطه با این حوضه زمانی آشکارتر می شود که وضعیت این منطقه جغرافیایی را با مناطق جغرافیایی شمال غرب و برخی حوضه های آبریز این منطقه مثل دریاچه ارومیه، ارس و سفیدرود مقایسه کنیم. کاهش شدید بارش ها در مرزهای شرقی کشور در حالی بود که در شمال غرب کشور در سال جاری شاهد افزایش میزان بارش ها هستیم.

این را گفتیم و با نقشه نشان دادیم که با اشاره به وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه و گزارش هایی که از کاهش شدید سطح آب های جاری شمال غرب مطرح می شود، اثبات کنیم، وقتی مدیران و متولیان آب کشور در منطقه ای که شرایطش امیدوار کننده است، قادر به مدیریت مطلوب آب و محیط زیست نیستند، این شرایط برای منطقه ای مثل مرزی شرق که در آنجا بارش ها به هیچ نزدیک شده به شدت بدتر است.

واقعاً نمی توان به صورت دقیق راهکار دقیق مدیریت بحران آب در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی را در قالب یک گزارش خبری مرتب و ارائه کرد، اما همین مقدار که این گزارش بتواند حساسیت نداشته بسیاری از مدیران را شرایط وخیم آبی کشور به ویژه در مناطق شرقی و جنوب شرقی براگیزاند، شاید کافی باشد.