اهداف، ابعاد و پیامدهای حمله به اصطلاح "تلافی‌جویانه" احتمالی غرب به سوریه

با تند تر شدن لحن سخنان روسای جمهور فرانسه و امریکا ضد دولت سوریه و متحدان، ناظران منطقه ای و فرا منطقه ای، هر لحظه انتظار آغاز حمله ای نظامی را دارند که پیامدها و ابعاد آن هنوز برای بسیاری پوشیده است.

به گزارش تابناک و به نقل از راهبرد معاصر؛ در حالی که مسکو از سال گذشته میلادی تا به امروز، بیش از 6 گزارش مربوط به آماده شدن گروه های معارض برای انجام یک "توطئه شیمیایی دیگر" منتشر ساخته، رسانه های غالب جهانی، اخبار مربوط به "حمله شیمیایی دوما"، تنها قسمت باقی مانده در دست معارضان در منطقه بسیار مهم غوطه شرقی را به شکلی گسترده پوشش داده و دولت سوریه، روسیه و ایران را مقصر معرفی می کنند. این در حالیست که اصولا مسکو هرگونه حمله شیمیایی در دوما را تکذیب می کند و دمشق داوطلبانه خواستار اعزام گروه تحقیقی سازمان منع سلاح شیمیایی شده است.

واشنگتن این بار با همراهی کامل پاریس و تا حدود کمتری لندن و برلین، حمله شیمیایی "ادعایی" را دستاویز قرار داده و طوری سخن می گوید که همه خود را برای یک حمله نظامی به سوریه از سوی غرب آماده کرده اند. در این راستا، پوشش برخی اخبار از جمله، خبر هشدار شرکت هوایی اروپا در خصوص پرواز بر فراز مدیترانه و آرایش جنگی ناوهای امریکایی در این دریا، بر نگرانی ها پیرامون جدی بودن بحث حمله نظامی به سوریه افزوده است.

با توجه به حساسیت موضوع، روسیه در جبهه طرفداران دولت سوریه، واکنش های جدی تری نسبت به تهدیدهای قبل نشان داده و بنظر می رسد که قصد ندارد حمله نظامی به سوریه از سوی غرب را همچون حملات اسرائیل، بدون پاسخ بگذارد. برآیند این موضوعات، بسیاری از تحلیلگران و رسانه ها را نگران ساخته که ممکن است جنگی وسیع و بین دولتی در کارزار سوریه اتفاق بیفتد. اندیشکده بروکینگز، به صراحت نوشته که «حمله نظامی ترامپ به سوریه ممکن است هر لحظه اتفاق بیفتد». اکنون همگان منتظر حرکت بعدی از سوی واشنگتن و متحدانش هستند و این نگرانی را دارند که در صورت گزینش اقدام نظامی، جنگی سهمگین به راه بیفتد.

جبهه غربی برای حمله به سوریه
امریکا: ایالات متحده تحت مدیریت ترامپ، مواضعی بسیار خصمانه علیه دولت قانونی رئیس جمهور بشار اسد داشته و دارد. ترامپ که در دوره اوباما، بر لزوم پرهیز از ورود امریکا به جنگ سوریه سخن می گفت، طی دوره ریاست جمهوری خود، اولین حمله نظامی به دولت بعث سوریه را انجام داد. ترامپ که در کارزار انتخاباتی تاکید داشت که نباید هزاران کیلیومتر دور تر، خون و پول امریکا را صرف کنیم، مدتی پس از در دست گرفتن قدرت، به بهانه حمله شیمیایی دولت بشار اسد به خان شیخون، اظهار داشت :«نظرم در مورد سوریه عوض شده... باید اتفاقی بیفتد». در سال 1396، حمله ای موشکی به پایگاه الشعیرات به بهانه حمله شیمیایی به خان شیخون انجام شد که البته در نتیجه آن، موفقیت چشمگیری بدست نیامد[1]. امروز هم ایالات متحده، به بهانه حفظ جان شهروندان سوری می کوشد کمپینی چند ملیتی برای اقدام نظامی ضد بشار اسد راه اندازی کند.

البته پیش از ترامپ، امریکا به بهانه حمله شیمایی به غوطه شرقی، تا یک قدمی حمله "نقطه ای و محدود" (طبق گفته شخص باراک اوباما)، پیش رفته بود ولی در عوض موافقت دولت سوریه با خلع سلاح شیمیایی تحت نظارت روسیه، از حمله منصرف شد. نکته مهم در رابطه با این تهدید، تاکید اوباما بر "محدود و نقطه ای" بودن آن است. در واقع اوباما در کلام، هرگز حاضر نشد که تهدید به یک جنگ تمام عیار و طولانی در سوریه را مطرح کند و ترامپ، در عمل، هرگز پایش را فراتر از اقدام نظامی محدود و موضعی نگذاشت.

فرانسه: ماکرون، پس از بدست گرفتن قدرت، همواره به دنبال ایفای نقش فعال تری در غرب آسیا به ویژه در سوریه بوده است. تلاش پاریس برای شرکت در نشست سه جانبه آنکارا، تهدید یک ماه پیش ماکرون به "پاسخ نظامی" در صورت اثبات کاربرد سلاح شیمیایی از سوی دولت سوریه و درخواست تشکیل جلسه فوری شورای امنیت برای بررسی حمله شیمیایی ادعایی به دوما، از جمله نشانه های تمایل ماکرون به ایفای نقش فعال تر در جنگ سوریه بوده است. لازم به ذکر است که ریسان جیلو، عضو کمیته دفاع کانتون جزیره در شمال سوریه هم پیش از این تلویحا اعلام کرده بود که فرانسه در شرق فرات در حال ساخت پایگاه نظامی است.

در مقطع کنونی، این امر مسجل است که هرگونه اقدام نظامی امریکا علیه سوریه، حداقل در گام های ابتدایی با همراهی ارتش فرانسه پیش خواهد رفت. در این راستا، طبق گزارش رسانه ها، جنگنده های رافائل ارتش فرانسه در سواحل مدیترانه مستقر شده اند تا در صورت نهایی شدن توافق با امریکا، حمله نظامی را کلید بزنند. رئیس جمهور فرانسه برای هماهنگی حمله احتمالی نظامی به سوریه، طی یک روز دو تماس تلفنی با همتای امریکایی خود داشته که این امر، در طول تاریخ روابط دو کشور امری بی سابقه است. می توان گفت که فرانسه پس از جنگ جهانی دوم، در کمتر پرونده ای تا این حد با امریکا هم نظر بوده است.

البته هرچند که شراکت فرانسه در برنامه نظامی ضد سوری امریکا قطعی است، اما از یک موضوع نباید غافل شد و آن تاکید ماکرون بر عدم قصد پاریس برای درگیری با متحدان دمشق است. رئیس جمهور فرانسه گفته است:«هدف از اقدام نظامی، تاسیسات شیمیایی سوریه خواهد بود نه متحدان آن». این بیان نشان می دهد که به احتمال قوی، فرانسه قصد وارد شدن در یک جنگ تمام عیار در سوریه را ندارد و تنها می خواهد به شکل "نقطه ای و محدود" به بشار اسد ضربه بزند. البته احتمال این نیز وجود دارد که ماکرون، تفسیر خود از تاسیسات شیمایی را موسع کند و حملات نظامی را برای مدت نه چندان کوتاهی ادامه دهد که البته چنین سناریویی بعید به نظر می آید.
ذکر این نکته لازم می نماید که هدف پشت پرده فرانسه از شرکت در عملیات ضد سوری می تواند پاسخ به مخالفت ایران با شراکت ماکرون در نشست سه جانبه آنکارا باشد.

انگلیس: ترزا می، نخست وزیر بریتانیا، هرچند در شورای امنیت و عرصه سیاسی همراهی کاملی با امریکا داشته و طی تماس هایی جداگانه با ماکرون و ترامپ در صدد الحاق به ائتلاف امریکایی-فرانسوی در عملیات ضد سوری برآمده، اما بنظر می رسد هنوز تصمیم نهایی را اتخاذ نکرده است. در مواضع دولتمردان بریتانیایی نوعی تردید دیده می شود چراکه آن ها بیشتر بر "لزوم بدست آوردن مدارک بیشتر" پیرامون حمله شیمیایی ارتش سوریه به دوما اصرار می ورزند. در هر صورت، احتمال حضور نظامی انگلیس هم در حمله به سوریه وجود دارد هرچند که حمایت سیاسی آن از چنین عملیاتی، قطعی است.

بطور خلاصه می توان گفت که امریکا قصد دارد حمله ای را با همراهی قطعی فرانسه و احتمالا انگلیس، به سوریه انجام دهد. هرچند که نماینده واشنگتن در سازمان ملل تصریح کرده که «امریکا با یا بدون شورای امنیت اقدام خواهد کرد»، اما این بار، بخت بیشتر با ترامپ یار بوده و می تواند امیدوار باشد که با همراهی ماکرون، دیگر برچسب "یکجانبه گرا" به سیاست های او زده نمی شود.

موضع روسیه در قبال عملیات ضد سوری غرب
در مقابل حمایت های عملی غرب از تروریست ها، روسیه این بار، بر خلاف موارد قبلی، جدی تر عمل می کند. در دو مورد قبلی از تهدید نظامی امریکا علیه سوریه (در دوره اوباما و در جریان حمله به الشعیرات)، روسیه در کسوت مقام مدافع سوریه ظاهر نشد. هنگامی که اوباما تهدید به حمله نظامی می کرد، پوتین کوشید در نقش یک کد خدا وارد عمل شود نه آن که به تهدیدات همتای امریکایی پاسخ دهد. کرملین در آن برهه، پیشنهاد خلع سلاح شیمیایی را مطرح ساخت و حتی در مواضع علنی خود، هیچ پاسخ جدی به اتهام زنی های کاخ سفید نمی داد.

در جریان حمله به الشعیرات هم طبق گزارش فاکس نیوز، ارتش روسیه از ماجرا آگاه شده بود و نیروهایش را از آن پایگاه هوایی بیرون آورده بود که باعث ایجاد نوعی شبهه پیرامون دوستی روسیه با محور مقاومت شد.

اما در آخرین پرونده که به تازگی مطرح شده، روسیه بسیار جدی تر عمل کرده است. در این مورد شواهد بسیاری در دست است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
رسانه‌های ترکیه اعلام کردند جنگنده‌های روس دست‌کم چهار بار بر فراز ناوشکن آمریکایی یو.اس.اس دونالد کوک، "USS Donald Cook" مستقر در آب‌های دریای مدیترانه پرواز کردند.

المصدر نیوز با انتشار گزارشی نوشت: ارتش روسیه به طور ناگهانی نیروهای خود را به حال آماده‌باش کامل جنگی درآورده است. این منبع خبری همچنین از تحرک خودروهای جنگی و سامانه های موشکی روسیه در سراسر این کشور خبر داد
.
ولادیمیر چیزوف نماینده روسیه در اتحادیه اروپا گفت مسکو نسبت به هرگونه اقدام نظامی توسط آمریکا و متحدانش علیه سوریه هشدار می دهد.

الکساندر زاسیپکین سفیر روسیه در بیروت تصریح کرد اگر آمریکا علیه سوریه اقدام نظامی کند مسکو به آن پاسخ خواهد داد. اقدام نظامی احتمالی آمریکا در واکنش به حمله شیمیایی صورت گرفته در دوما پاسخ سختی خواهد گرفت که هرگز اتفاق نیفتاده است
.
با توجه به سابقه روسیه در برخورد با تهدیدات نظامی اوباما، ممکن است پوتین پیشنهاد امتیاز دهی در قبال لغو حمله نظامی جبهه غربی را بپذیرد ولی در این باره نمی توان چندان اطمینان داشت زیرا همانطور که آمد واکنش های روسیه این بار جدی است و ثانیا طبق گزارش رویترز به نقل از منابع آگاه امریکایی، "پایگاه حمیمیم" که جنگنده های روسی در آن مستقر هستند، ممکن است یکی از اهداف حمله امریکا باشد. نگرانی اصلی روسیه از حمله احتمالی غرب نیز مربوط به همین امر است. آخرین بیانیه های صادر شده از مسکو، حاوی پیام های نا امید کننده ای برای محور مقاومت است. کمیته دفاعی دوما و همچنین دولت روسیه تاکید کرده اند که به مهاجمان "درصورت هدف قرار گرفتن نیروهای روسی" پاسخ داده خواهد شد. قید هدف قرار گرفتن نیروهای روسی، نشان می دهد که روسیه بیشتر نگران نیروهای خود است و احتمالا اگر حمله فقط به نیروهای سوری باشد، از جدیت خود خواهد کاست.

موضع ترکیه
رجب طیب اردوغان در آستانه حمله احتمالی غرب به سوریه، با روسیه بر سر عفرین به اختلاف بر خورده است. با این وجود، نمی توان به قطعیت گفت که ترکیه همراه کمپین غربی، به سوریه حمله خواهد کرد زیرا پیش از این، در جریان حمله به خان شیخون هم، رئیس جمهور ترکیه ادعا کرده بود «از حمله امریکا به سوریه» حمایت خواهد کرد ولی در عمل، چنین نشد. اگرچه اختلافاتی میان ترکیه و روسیه بر سر عفرین و شاید مسائل پشت پرده دیگر به وجود آمده ولی ترس از تکرار سیاست های قاطع پوتین در قبال اردوغان، مشابه آن چه که در سال 2015 پس از سرنگونی جنگنده روس از سوی ترکیه اتفاق افتاد، آنکارا را از همراهی تمام عیار با غرب باز می دارد.

به احتمال قوی، اردوغان امید دارد که در ازای مجوز پرواز جنگنده های غربی از آسمانش به سوی سوریه، منبیج را از امریکا بگیرد. ولی راهبرد امریکا اخیرا، نشانه ای از گرایش به نزدیکی با ترکیه ندارد و بعید است خواسته اردوغان از سوی ترامپ، مورد اجابت قرار گیرد.

جمهوری اسلامی ایران؛ اهرم بزرگ بازدارنده
واکنش ایران، یکی از اهرم های اصلی است که باعث می شود غرب از حمله نظامی بسیار گسترده در سوریه منصرف شود. به عبارت دیگر، عقلانیت موجود در سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی باعث شده تا دشمنان دمشق به ضربات موضعی اکتفا کنند و از گزینه هایی که ممکن است کاسه صبر تهران را لبریز می کند، دوری جویند. در این میان، ضدیت با ایران، عامل اصلی بوده که باعث استقبال گرم رژیم صهیونیستی و سعودی از برنامه حمله به دمشق شده است. لیبرمن حتی تهدید کرده که بسته به واکنش جمهوری اسلامی ایران، ممکن است کاخ ریاست جمهوری سوریه را هدف قرار داده و بشار اسد را ترور کند. محمد بن سلمان که در پاریس به سر می برد هم بر طبل ضدیت با ایران کوفته و مورد تائید "کامل" ماکرون قرار گرفته است.

حمله به سوریه، بدون شک فشار بر نیروهای متحد ایران که در زمین فعالند را دو چندان خواهد کرد ولی در عمل، نیم تواند پیروز میدان جنگ سوریه را تغییر دهد. جمهوری اسلامی ایران احتمالا در قبال این حمله، دست به اقدام تهاجمی در دریای مدیترانه نخواهد زد ولی تمام تلاش خود را به کار می گیرد تا ضربات هر چه بیشتر به موشک ها و جنگنده های متجاوز وارد شود.

ابعاد حمله احتمالی غرب به سوریه
طبق گزارش رسانه ها و مواضع دولتمردان، چند نکته را در خصوص حمله احتمالی غرب به سوریه حتمی دانست:

اول این که فرانسه و امریکا، همراه با یکدیگر این عملیات را انجام می دهند.

دوم، این حمله حداقل در فازهای ابتدایی، هوایی خواهد بود و فرانسه هم قصد حضور زمینی در کارزار را ندارد. همچنین واشنگتن هم صحبتی از کارزار زمینی به میان نیاورده است.

سوم، گزینه حمله "محدود و نقطه ای" در کمپین غربی ها علیه سوریه طرفدار بیشتری دارد و اگر امریکا بخواهد، کارزاری هوایی مشابه آن چه که عربستان علیه یمن به راه انداخت، بسازد، تنها خواهد ماند و شاید حتی به سرنوشت سعودی ها دچار شود.

چهارم، عربستان سعودی حداقل در جنبه مالی، حمایت تمام قدی به عمل خواهد آورد و اسرائیل، اگر بازی داده شود[2]، جنگنده هایش را فعال می کند.

بر اساس این مطالب، می توان گفت که احتمالا هدف از این حمله، تضعیف موضعی ارتش سوریه خواهد بود. غرب خواهان جنگی دیگر، مشابه آن چه که در عراق ببار آمد، نیست بلکه صرفا در صدد است با انگیزه های مختلف که شاید بتوان مهم ترین آن ها را سد نفوذ منطقه ای ایران و تقویت گروه های معارض سوری دانست، چند پایگاه هوایی سوریه را با شدت و ضعف، بمباران کند.

آن چه که در این میان، می تواند تا حدودی نقش عنصر بازدارنده را ایفا کند، ترس جبهه غرب از واکنش ایران و متحدان منطقه ای اش به این موضوع است. همچنین ممکن است روسیه این بار قاطعیت کامل نشان دهد و امریکا را از اقدام نظامی منصرف سازد. البته گزینه مصالحه هم دور از انتظار نیست؛ به نحوی که با مشارکت روسیه، غرب در قبال تقویت موقعیت تروریست ها در گوشه ای سوریه، حمله نظامی را منتفی سازد.

در مجموع می توان تهدید ترامپ به "هزینه های سنگین" برای دمشق، تهران و مسکو را همچون تهدیدش به "آتش و خشم" ضد کره شمالی توصیف کرد. همانطور که هاآرتص و نیویورکر نوشته اند، تهدید های ترامپ علیه سوریه حتی در صورت عملی شدن، تاثیری در روندهای میدانی نخواهد داشت.

[1] دو ناو امریکایی در دریای مدیترانه، 59 موشک به سوی پایگاه هوایی سوری شلیک کردند که بنا بر اعلام وزارت دفاع روسیه، تنها 23 موشک به مقصد رسید و ما بقی به سرنوشتی نامعلوم دچار شدند. همچنین استانداری حمص تلفات نظامی ناشی از حمله را محدود به 6 جنگنده و 6 افسر دانست. گفتنی است که رسانه های سوری، یک روز پس از حمله، تصاویری از ادامه پروازهای جنگنده ها از الشعیرات منتشر کردند.
[2] لیبرمن، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی پیش از این تاکید کرده بود که تصمیم ترامپ در خصوص خروج نیروهای امریکایی از سوریه بدون هماهنگی با تل آویو اتخاذ شده است. همچنین او در سخنی کنایه آمیز، دلیل عدم اطلاع تل آویو از حمله به پایگاه T4 را، این دانست که عادت ندارد مسائل مختلف را نزد همه بازگو کند.