همه‌ هزینه‌ها برای کامیون‌دارها و مشتریانشان می‌شود، نه رفع آلودگی هوا!

«هر چه رشته بودیم، پنبه شد»؛ این ضرب‌المثل، شرح حال هر روز اهالی تهران است که مجبورند برای تردد در بخش هایی از شهر، قید استفاده از خودرو شخصی‌شان را زده و به حمل و نقل عمومی با انبوه مشکلات متوسل شوند.

به گزارش «تابناک»؛ اجرای طرح ترافیک در تهران، آنقدر قدمت و سن و سال دارد که شاید برچیده شدن این محدودیت در مخیله کسی هم نگنجد؛ اما آیا اجرای این طرح توانسته و می‌تواند تأثیری در آلودگی هوا بگذارد؟ اصلا آیا هدف از اجرای این طرح، کنترل آلودگی هوا بوده یا چیز دیگری؟

کافی است کمی در عنوان این محدودیتِ ویژه دقیق شویم تا دریابیم، هدف نخست از اجرای طرح ترافیک، کنترل «ترافیک» در مناطق پر ازدحام و شلوغ شهر بوده است؛ طرحی که البته در نتیجه اجرای آن، کاهش آلودگی هوا نیز حاصل می‌آید، ولی در بهترین حالت، هدف ثانویه طراحان بوده است.

صحبت درباره زمانی است که احتمالا شمار معدودی از شهروندان آن را به یاد می‌آورند یا درباره اش خوانده اند و اغلب، تا به یاد دارند، طرح ترافیک در تهران در حال اجرا بوده و تخطی کنندگان از آن، جریمه می‌شدند. تاریخچه‌ای نسبتا طولانی که بعدها با اجرای طرح های محدود کننده، پای مسائل زیست محیطی و آلودگی هوا به آن باز شد.

منظورمان طرح ترافیک بر مبنای رقم آخر سمت راست پلاک انتظامی خودروهاست که به طرح زوج و فرد شهرت دارد و به مانند طرح ترافیک، جز در تهران در چند شهر بزرگ دیگر کشورمان نیز اجرا می‌شود؛ طرحی که می‌کوشد خودروها را بر مبنای دم دستی تری از تردد در برخی قسمت های شهر محروم کرده و به این وسیله هم از ترافیک بکاهد و هم از آلودگی هوا.

ایده‌ای که البته در اجرای آن، اهداف زیست محیطی اولویت نخست معرفی می‌شد؛ اما نتایج بررسی ها ثابت کرده که در کاهش آلودگی هوا و نیل به این هدف ناکام بوده است؛ ناکامی که البته در قیاس با برخی موضوعات ندید گرفته شده در این عرصه، قابل اغماض به نظر می‌رسد!

صحبت درباره زمان هایی از شبانه روز است که در آن طرح های ترافیکی اجرا نمی‌شوند. از عصر و ساعات ابتدایی شب تا بامداد روز بعد؛ زمان هایی که در آن همه خودروها با هر میزان آلایندگی که داشته باشند، مجوز تردد در تمامی معابر شهر را به دست می‌آورند و از این روی که غالبا به ترافیک سنگین منجر می‌شود و ایستایی خودروهای روشن را به دنبال دارد، به شدت بر آلودگی هوا افزوده می‌شود.

این در حالی است که در این میان، برخی خودروهایی که پس از پایان یافتن زمان اجرای طرح ترافیک و زوج و فرد در خیابان ها روان می‌شوند، به شدت آلاینده هستند؛ آنقدر آلاینده که می‌توان با توقف شان بهبود آمارهای آلودگی هوا و میزان آلاینده را به چشم دید. تغییر ملموسی که برای لمس آن، نگاه کردن به دود خروجی از اگزوز بسیاری از این وسایل نقلیه هم کفایت می‌کند.

صحبت درباره کامیون هاست که در روزهای گذشته و با اجرای طرح ممنوعيت ترددشان، كاهش 50درصدي آلاينده‌هاي ديزلي را شاهد بودیم که از جمله آلاینده های پر آسیب هوای تهران هستند و کربن سیاه، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق کوچکتر از2.5 میکرون را شامل می‌شوند. وضعیتی که وحيد حسيني، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران در توضیح آن می‌گوید: داده‌های اندازه‌گیری شده در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای شهر تهران، نشان می‌دهد که کیفیت هوای تهران، در ساعات شب غالبا پایین‌تر از ساعات روز است.

وی می‌افزاید: با توجه به اعداد و ارقامي كه در مجموعه چهار جلدي سیاهه انتشار شهر تهران منتشر شده، می‌توان دریافت که عامل بیش از 80درصد آلودگی هوای تهران، ناوگان حمل و نقل هستند. لذا تفاوت عمده‌ای که در ناوگان روز و شب وجود دارد، تردد وسایل نقلیه سنگین و دیزلی در شب است که می‌تواند تأثیرات عمده‌ای در کیفیت هوا داشته باشد. بدين ترتيب، کیفیت هوا از نظر سه آلاینده کربن سیاه، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق کوچکتر از2.5 میکرون نيازمند بررسی دقيقي است.

به گفته اين استاد دانشگاه صنعتي شريف، آلاینده کربن سیاه، آلاینده‌ای است که غالبا از احتراق ناقص به وجود می آید و ناوگان دیزل که در ساعات شبانه مجوز تردد در خیابان های تهران را به دست می‌آورند، نقش اساسی در ایجاد این آلاینده دارند. بر اساس نتایج اندازه‌گیری شده در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، در طول روز، غلظت این آلاینده به مقدار کمی می‌رسد، اما با شروع ساعات شبانه، به شدت افزایش پیدا می‌کند.

البته مشکل هوای تهران در ساعات شب تنها به این آلاینده محدود نمی شود، بلکه اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد، آلاینده اکسیدهای نیتروژن، با روندی بسیار مشابه آلاینده کربن سیاه در طول ساعات روز و شب تغییر می‌کند، به طوری که تردد ناوگان وسیع روزانه تهران، شامل خودروهای سواری منجر به غلظت به مراتب کمتری نسبت به ناوگان دیزلی در ساعات شب می‌گردند.

این موضوع در مورد ذرات معلق هم به شکل دیگری قابل مشاهده است؛ به این صورت که بر خلاف آلاینده‌های کربن سیاه و اکسیدهای نیتروژن، آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون، در طول ساعات روز نیز مقادیر قابل توجهی دارند که در اثر تردد ناوگان سواری است، ولی دیده می‌شود که مقادیر این آلاینده در ساعات شب، از حداکثر مقادیر آن در طول ساعات روز بیشتر است.

بدین ترتیب دور از انصاف نیست اگر بگوییم هرچه با اجرای طرح ترافیک تهران و زوج و فرد کردن خودروها از آلودگی هوا و تولید و انتشار آلاینده ها می‌کاهیم، در شب با تردد کامیون های آلاینده و دیگر خودروهای مشابه، بر آلودگی هوا افزوده می‌شود؛ درست مثل اینکه رشته های تنیده شده در روز، در چشم بر هم زدنی در شب پنبه می‌شوند و روز از نو و روزی از نو! وضعیتی که تا تردد کامیون ها مشمول محرومیت های سنگین نشده و جای این وسایل نقلیه آلاینده را، کامیون های پاک تر نگیرد، تداوم خواهد یافت.