مالیات بر ارزش افزوده (value-added tax) یا به اختصار VAT برآوردی از ارزش ایجادشده در بنگاههای اقتصادی در هر مرحله از فرایند تولید و توزیع است که این کار معمولا با هر بار فروش یا افزودن ارزش به محصول اتفاق میافتد. مالیات بر ارزش افزوده بر روی تفاوت میان هزینهی خرید یک دارایی و قیمتی که میتوان آن را به فروش رساند (یعنی مقدار ارزش اضافه شده به دارایی) وضع میشود. تولیدکنندگان و توزیعکنندگان معمولا هزینهی مالیات بر ارزش افزوده را در شکل افزایش قیمت بر دوش مصرفکنندهی نهایی میگذارند. مالیات با هر بار دست به دست شدن تا رسیدن به دست مصرفکننده به قیمت محصول اضافه میشود و در نهایت توسط او پرداخت میشود.
در دنیا از سه نوع مالیات بر ارزش افزوده استفاده میشود:
1- معمولترین این مالیاتها، «روش مصرف» است که به بنگاهها امکان میدهد که به سرعت ارزش کلی مالیاتهای پرداختی بر خرید سرمایه را کسر نمایند.
2- دومین نوع، روش «درآمد خالص» است که امکان کسر تدریجی مالیات بر ارزش افزودهی پرداختی بر خرید سرمایه را در عرض چند سال فراهم میآورد.
3- سومین نوع مالیات بر مبنای این حقیقت است که پایهی مالیات تقریبا برابر با تولید ناخالص ملی خصوصی است.
«روش مصرف» در بین عموم مردم محبوبیت بیشتری دارد؛ زیرا به طور مساوی بر روی درآمد حاصل از کار و سرمایه مالیات میبندد و به تشکیل سرمایه کمک میکند.
در تئوری، سیستمهای مالیات بر ارزش افزودهای که دارای یک نرخ یکسان هستند، نسبت به تمامی ورودیهای تولیدی خنثی عمل میکنند. بنابراین، همهی کشورها در سیستم مالیات بر ارزش افزوده چندین نوع نرخ مالیات و معافیت تعیین کردهاند تا بتوانند نیازهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را برآورده کنند. بسیاری از کشورها بر روی ملزوماتی مثل غذا، دارو و مسکن مالیات نمیبندند. به علت دشواری در محاسبهی ارزش افزوده، خدمات حرفهای نظیر بانکداری، حسابداری و بیمه غالبا معاف از این مالیات هستند. بزرگترین استثنای سیستم نرخ مالیاتی یکسان، صفر بودن نرخ مالیات صادرات است. از آنجا که مالیات نیز در مقصد محصول به احتمال فراوان به شکلی مشابه برآورد میشود، بسیاری از کشورها بر روی قیمت نهایی فروش محصولات صادراتی مالیات نمیگذارند. در عوض، برای جبران محصولات وارداتی مشمول مالیات بر ارزش افزوده میشوند. در نتیجه شرکتها در تعاملات خود با یکدیگر به دنبال یک تجارت متعادل هستند.